„Plac Teatralny”

Obraz został namalowany przez Marcina Zaleskiego (1796–1877), wybitnego polskiego wedutystę, autora licznych widoków Warszawy oraz wnętrz warszawskich budowli. Był on profesorem warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, kształcił wielu znanych poźniej malarzy, takich jak Wojciech Gerson i Franciszek Kostrzewski.

Zaraz po namalowaniu obraz był prezentowany na wystawie Sztuk Pięknych w Warszawie w 1838 roku. W katalogu wystawy figuruje pod tytułem „Plac przed Teatrem Wielkim” z adnotacją, że powstał „z natury”. W 1909 roku otwierał wystawę monograficzną artysty w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, co świadczy o jego dużej wartości artystycznej. Należał wówczas do hrabiego Tomasza Zamoyskiego (1861-1935), właściciela majątku Jabłoń w powiecie parczewskim i zapewne wisiał w tamtejszym pałacu. Dalsze losy obrazu nie są znane aż do 1973 roku, kiedy pojawił się w ofercie gdańskiej Desy i został zakupiony przez muzeum. Widok był prezentowany na dziewięciu wystawach krajowych i zagranicznych, w tym na monograficznej wystawie Marcina Zaleskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie na przełomie 1983 i 1984 roku. Przez wiele lat zdobił ekspozycję stałą muzeum. Złocona rama jest prawdopodobnie tą, w którą został oprawiony w XIX wieku.

Malarz przedstawił plac Teatralny od strony ulicy Senatorskiej w kierunku placu Bankowego. Po lewej widoczny jest klasycystyczny gmach Teatru Wielkiego. Został on wzniesiony w latach 1825–1833 według projektu Antonia Carazziego (1792–1877) częściowo na miejscu wyburzonego siedemnastowiecznego kompleksu handlowo-mieszkalnego zwanego Marywilem fundacji królowej Marii Kazimiery. Corazzi z przylegającego do Marywilu Domu pod Kolumnami uczynił wschodnie skrzydło teatru (widoczne na pierwszym planie). Do niego dobudował potężny korpus główny z salą teatralną oraz bliźniacze skrzydło zachodnie z Salami Redutowymi. Pierwotnie gmach miał być nową siedzibą Teatru Narodowego. Ukończony po upadku powstania listopadowego nie mógł już otrzymać takiej nazwy. Z polecenia cara Mikołaja I został nazwany Teatrem Wielkim.

W głębi obrazu – na rogu ulicy Wierzbowej i Senatorskiej – widać klasycystyczną kamienicę bankiera i dzierżawcy loterii Jana Krzysztofa Petyskusa. Z prawej strony plac zamknięty jest budynkiem ratusza. Ten dawny pałac Jabłonowskich stał się siedzibą władz miejskich w 1817 roku po przeniesieniu jej z Rynku Starego Miasta. Statycznie ujęty widok został ożywiony ciemnymi, burzowymi chmurami, które zakrywają niebo z lewej strony, oraz zróżnicowaniem walorowym fasady teatru (rozświetlona) i ratusza (w głębokim cieniu).

Ukształtowany w drugiej połowie lat dwudziestych XIX wieku plac Teatralny był jednym z największych i najważniejszych placów Warszawy. Koncentrowało się przy nim kulturalne, administracyjne i handlowe życie miasta. Pełnił ważną funkcję komunikacyjną. Biegnąca wzdłuż jego północnej pierzei ulica Senatorska łączyła plac Zamkowy z placem Bankowym, na którym wzniesiono nowe gmachy rządowe, Banku Polskiego i Giełdy. Zapoczątkowany został wówczas proces przesuwania się centrum Warszawy na południe od Starego Miasta. Plac ten, początkowo zwany Marywilskim, około 1840 roku zaczął nosić nazwę Teatralnego.

Plac Teatralny
MARCIN ZALESKI
WARSZAWA; 1838
OLEJ NA PŁÓTNIE
MHW 18197
81 × 123 CM

Fotografia: