„Plac Zamkowy”

Maria Ewa Łunkiewicz-Rogoyska (1895–1967) była związana ze środowiskiem polskiej i międzynarodowej awangardy. Łączyła ją wieloletnia przyjaźń i współpraca m.in. z Henrykiem Stażewskim. W obrazach artystki z lat trzydziestych XX wieku widać wpływy puryzmu i kubizmu, kierunków, które uważała za nową akademię formy, jaką niegdyś była sztuka antycznej Grecji. Twórczość malarki, która poszukiwała własnej drogi, stanowi świadectwo wzrostu aktywności kobiet w polskiej sztuce okresu międzywojennego.

Obraz został zakupiony przez muzeum od autorki w 1962 roku. Nie był wcześniej wystawiany i publikowany. Po raz pierwszy został publicznie zaprezentowany na ekspozycji stałej muzeum w 1974 roku. Brał udział w dwóch wystawach varsavianistycznych w Belgradzie (1976) i Ferrarze (1987). Należy do około 60 prac malarki, które przetrwały wojnę wywiezione z miasta w 1942 roku. Pozostałe spłonęły w jej mieszkaniu podczas powstania warszawskiego 1944 roku. Obraz nie powstał na konkretne zamówienie, jest jednym z kilku widoków Warszawy, jakie namalowała w latach trzydziestych XX wieku obok pejzaży, martwych natur i scen figuralnych.

Widok przedstawia fragment placu Zamkowego od strony Krakowskiego Przedmieścia. Artystka odeszła w nim od tradycyjnego realizmu wykorzystując nowoczesny język artystyczny charakteryzujący się uproszczeniem form, poddawanych rygorowi geometrycznego porządku. Duża liczba samochodów wynika nie tyle z rzeczywistego natężenia ruchu kołowego, jaki panował na placu Zamkowym, ale z automobilowej pasji malarki i postrzegania samochodu jako symbolu nowoczesności. Widok został uchwycony z wysokości, na której znajduje się stojąca na kolumnie figura Zygmunta III Wazy. To niecodzienne ujęcie placu prawdopodobnie zostało zainspirowane fotografią znanego warszawskiego fotografika, Henryka Poddębskiego (1890–1945) z 1917 roku. Wysoko umieszczony punkt widzenia uwydatnia kształt placu przypominający nieregularny trójkąt. Uciekającą perspektywę podkreślają przyciągające wzrok, czerwone plamy dachów kamienic na osi kompozycji. Z lewej strony widoczne są staromiejskie kamienice i neogotycki szczyt fasady katedry św. Jana Chrzciciela, z prawej Zamek Królewski z Wieżą Zegarową.

Plac Zamkowy powstał w latach 1818–1821 w wyniku wyburzenia stojącej przed Zamkiem Bramy Krakowskiej i części murów obronnych. Głównym jego akcentem stała się kolumna króla Zygmunta III – najstarszy w Polsce świecki pomnik – ustawiona w 1644 roku. Pomimo przesunięcia się centrum stolicy w stronę ulicy Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich, plac w okresie międzywojennym pozostał ważnym punktem Warszawy. Stało się tak dzięki Zamkowi, który od 1926 roku pełnił funkcję siedziby prezydenta odrodzonej Rzeczypospolitej.

Plac Zamkowy
MARIA EWA ŁUNKIEWICZ-ROGOYSKA
WARSZAWA; 1935
OLEJ NA PŁÓTNIE
MHW 2995
90,5 × 90,5 CM

Fotografia: