Miniatura Kolumny Zygmunta III Wazy

Kolumna Zygmunta III Wazy to pierwszy świecki pomnik Warszawy i od wieków najważniejszy symbol miasta, prawdopodobnie także pierwszy nowożytny europejski pomnik w kształcie kolumny poświęcony osobie świeckiej. Formą nawiązuje do kolumn powstałych w starożytnym Rzymie i ich nowożytnych włoskich odpowiedników. Wzniesiono ją w 1644 roku z inicjatywy króla Władysława IV Wazy (1595–1648, króla Polski 1632–1648) na cześć jego ojca, króla Zygmunta III Wazy (1566–1632, króla Polski 1587–1632). W przygotowaniu projektu uczestniczył królewski doradca Augustyn Locci (1601–1660), a jego twórcą był Constantino Tencalla (1610–1647), nadworny architekt obu królów. Rzeźbiarz Klemens Molli (zm. 1678) z Bolonii był autorem posągu odlanego w brązie przez Daniela Tyma (daty życia nieznane), pochodzącego zapewne z Gdańska ludwisarza czynnego w Warszawie od około 1634 roku; on też wykonał elementy dekoracyjne i cztery tablice na cokole pomnika. Tablice odlane zostały w Warszawie, natomiast figura króla – prawdopodobnie w Gdańsku. Posąg przedstawia króla w pełnej zbroi, z orderem Złotego Runa na piersiach, w płaszczu koronacyjnym, w koronie, z szablą w prawej ręce, wspartego lewą ręką o duży krzyż. Trzon kolumny był pierwotnie wykonany z jednego bloku czerwonego marmuru chęcińskiego, a posąg króla i elementy dekoracyjne – ogniowo złocone.

W 1655 roku wojska szwedzkie podczas okupacji Warszawy chciały podstępnie zniszczyć pomnik, przenosząc go w inne miejsce. Nie znaleziono jednak nikogo, kto podjąłby się tego zadania. W 1711 roku król August II Wettyn (August II Mocny 1670–1733, król Polski 1697–1706 i 1709–1733) podarował kolumnę carowi Rosji Piotrowi I Romanowowi (1672–1725, cesarzowi Rosji 1689–1725), kiedy ten odwiedził Warszawę. Jednak z przyczyn technicznych nie udało jej się przenieść do Rosji. Pomnik konserwowano w 1743 i 1810 roku. W 1887 roku marmurowy trzon zastąpiono granitowym oraz usunięto złocenie z posągu i ozdób. Kolejną konserwację przeprowadzono w latach 1929–1930.

Kolumna została trafiona pociskiem z działa czołgu podczas powstania warszawskiego w nocy z 1 na 2 września 1944 roku i zburzona. Legenda głosi, że kiedy król opuści szablę, zwiastuje to nieszczęście i upadek miasta, co ziściło się w 1944 roku. Po wojnie dzięki ogólnokrajowej zbiórce pieniędzy kolumnę odbudowano i ponownie odsłonięto w 1949 roku. Projektem odbudowy kierował architekt Stanisław Żaryn (1913–1964). Spiżowy posąg króla restaurowała wówczas warszawska firma brązownicza Braci Łopieńskich. W roku 1977, 1987 i w latach 1994–1996 kolumnę ponownie poddano konserwacji. Miniatury kolumny, w tym egzemplarz z kolekcji Muzeum Warszawy, wykonano około 1950 roku w pracowni Władysława Miecznika (1903–1989), z przeznaczeniem na oficjalne prezenty rządowe.

Kolumna Zygmunta, miniatura [autorzy pomnika: C. Tencallo, C. Molli, D.Tym]
PRACOWNIA BRĄZOWNICZO-GRAWERSKA
WŁADYSŁAWA MIECZNIKA
WARSZAWA; OK. 1950
BRĄZ, ODLEW
MHW 1/JM
162 × 24 × 24 CM

Fotografia: