Rydwan – fragment fryzu z Teatru Wielkiego

Stiukowa płaskorzeźba pierwotnie umieszczona na fryzie nad wejściem głównym Teatru Wielkiego składała się z około 90 figur. Jej autor Paweł Maliński (1790-1853) przedstawił trzy ołtarze, ku którym pieszo, konno lub na rydwanach zmierzają mieszkańcy i żołnierze. Niektóre postaci niosą wiązki błagalne – gałązki wawrzynu składane na ołtarzach. Pomocą w odczytaniu scen służy notka z „Gazety Warszawskiej” z 1833 roku: „Kto chce należyte o pracy Profesora Malińskiego utworzyć sobie zdanie, pilnie odczytać wprzódy winien pierwszą scenę traiedyi Sofoklesa pod tytułem: Król Edyp; ona bowiem służyła za wątek całego utworu”. Ta zaś rozpoczyna się prologiem, w którym mieszkańcy Teb zbierają się na modlitwę przed ołtarzami bóstw, prosząc o ocalenie miasta, na które spadła zaraza.

Klasycystyczne formy architektury, a także funkcja budynku wpłynęły na wybór antycznej tematyki dekoracji nawiązującej do historii narodzin teatru greckiego. We fryzie znalazły się sceny inspirowane twórczością Sofoklesa, największego tragika greckiego, w tympanonie – wizerunek Anakreonta, poety i autora pieśni lirycznych.

Bogate dekoracje rzeźbiarskie na fasadzie Teatru Wielkiego wykonane zostały przez najlepszych warszawskich artystów tego czasu, wykładowców i absolwentów Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Królewskiego: Pawła Malińskiego, Konstantego Hegla (1799–1876), Jakuba Tatarkiewicza (1798–1854) oraz włoskich rzeźbiarzy Ferrante Marconiego (1798-1868) i Tomaso Accardiego (Acciardiego) (?).

Budowa warszawskiego teatru łączy się z działalnością Stanisława Staszica (1755–1826), jednego z najważniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia, reformatora, ministra w rządzie Królestwa Polskiego. W 1818 roku sprowadził on do Warszawy architekta Antonia Corazziego, absolwenta florenckiej Akademii Sztuk Pięknych, który miał zaprojektować gmach dla Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Dwa lata później Corazzi został mianowany generalnym budowniczym rządowym. W 1825 roku zwyciężył w konkursie ogłoszonym przez prezydenta Warszawy Karola Woydę (1771–1845) na projekt teatru na miejscu dawnego Marywilu – XVII-wiecznych zabudowań handlowo-usługowych. Monumentalny gmach miał być ukoronowaniem starań władz Królestwa Polskiego o nadanie miastu reprezentacyjnego charakteru. Jednocześnie od chwili inauguracji teatru w 1833 roku stanowił enklawę polskości w rusyfikowanej przez zaborcę Warszawie.

W 1890 roku fryz z elewacji frontowej został przeniesiony na dobudowany od frontu murowany podjazd zwieńczony balkonem i w tym miejscu przetrwał aż do II wojny światowej. Wtedy zniszczeniu uległa krucha dekoracja stiukowa, którą podczas odbudowy Teatru odtworzono w kamieniu, a zachowane oryginalne elementy trafiły do Muzeum Warszawy. Obecnie w zbiorach znajduje się kilkanaście fragmentów o różnym stopniu zachowania, do najciekawszych pod względem rzeźbiarskim należy przedstawienie bigi – dwukołowego wozu zaprzężonego w dwa konie, powożonego przez żołnierzy.

Rydwan – fragment fryzu z Teatru Wielkiego przedstawiający mieszkańców Teb zbierających się przed ołtarzami
PAWEŁ MALIŃSKI
WARSZAWA; 1830–1833
GIPS
MHW 15656
70 × 85 CM
MHW 15656

Fotografie: