Zegar szafkowy typu bracket

Zegar z mechanizmem wykonanym przez Jana Heckla powstał około połowy XVIII wieku. Jest utrzymany w typie angielskich bracket clock. Prostopadłościenne obudowy tego rodzaju czasomierzy mają zazwyczaj przeszklone ścianki i kopulasto-schodkowe zwieńczenie. Szafki często czerniono, imitując szlachetny heban.  Ozdabiano je metalowymi aplikacjami, a na ich szczycie umieszczano uchwyt ułatwiający przenoszenie. Ta forma zegara zaczęła się wykształcać wraz z wprowadzeniem do zegarmistrzostwa w 1656 roku regulatora wahadłowego Christiana Huygensa (1629-1695). Pojawienie się tej innowacji zwiększyło precyzję odmierzania czasu. Różnorodne w kształcie zegary szafkowe wyposażone w utrzymujące stałą częstotliwość oscylacji wahadło ustawiano na konsolach, kominkach i komodach. Nazwa bracket clock pochodzi właśnie od wsporników – konsol. Powstające od około 1700 roku klasyczne angielskie bracket clock szybko zyskały popularność. Wytwarzano je między innymi na obecnych terenach Holandii, Danii, Szwecji, Niemiec, Austrii i Czech. W Polsce, w połowie XVIII wieku, stały się modnym wyposażeniem zamożnych domów.

Prezentowany bracket ma regulator wahadłowy, wychwyt wrzecionowy, naciąg sprężynowy chodu i bicia, repetier, datownik i budzik. Obudowa jest dziełem anonimowych rzemieślników.  Dzięki dużym przeszkleniom szafki można zajrzeć w głąb precyzyjnego mechanizmu. Jego serce stanowi regulator rejestrujący stałe odstępy czasu i wychwyt blokujący i uwalniający przekładnie kół zębatych w rytm impulsów dostarczanych przez poruszające się rytmicznie wahadło. W górnej części tarczy zegara znajdują się dwie dodatkowe tarczki służące do włączania i wyłączania mechanizmów budzika i bicia. Ta ostatnia umożliwia zablokowanie funkcji wybijania kwadransów i godzin, w którą został wyposażony zegar. Nazwisko twórcy mechanizmu oraz miejsce jego wykonania wygrawerowano w zwieńczeniu łuku tarczy zegarowej. Nazwę „Warszawa” zgodnie z panującą wówczas modą zapisano w języku francuskim. Nazwisko autora podane jest w oryginalnym niemieckim brzmieniu – Johann Heckel pochodził bowiem z Bawarii. Znaczna część zegarmistrzów działających w Warszawie w drugiej połowie XVIII wieku miała niemieckie korzenie. Do księgi prawa miejskiego Starej Warszawy Jan został wpisany w 1745 roku. W 1756 roku był starszym cechu zegarmistrzów. Z Warszawą związał swoje życie zawodowe. Zmarł przed 1786 rokiem. Zegary Jana Heckla są niezwykłą rzadkością. W Muzeum Warszawy znajduje się jeszcze zegar ramowy sygnowany jego nazwiskiem.

Zegar szafkowy typu bracket
JAN HECKEL
WARSZAWA; OK. POŁ. XVIII W.
BRĄZ, METAL, DREWNO, ODLEWANIE, GRAWEROWANIE, ZŁOCENIE
MHW 29422/A-C
53,5 × 30,5 × 17,6 CM

Fotografia: