Tak zwany mały plan Tirregaille’a w skali ok. 1:6750 z 1762 roku
W maju 1761 roku Pierre Ricaud de Tirregaille (1725–1772), francuski inżynier, geometra i architekt pracujący w Polsce w latach 1752–1763, zakończył prace związane z pomiarami Warszawy, które prowadził od 1758 roku. Pomiary te zlecił mu marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński kierujący pracą Komisji Brukowej powołanej w 1685 roku, a reaktywowanej w latach 1742–1766 w celu porządkowania i brukowania ulic miasta. Pomiary służyć miały do opracowania planu Warszawy. Powstał on w dwóch wersjach. Wersja rękopiśmienna w skali ok. 1:1100, mieściła się na 12 arkuszach o łącznym wymiarze ponad 7 metrów w podstawie i 3,5 metra wysokości. Była niemal do końca XIX wieku największym planem Warszawy. Rękopis nie istnieje, spłonął wraz ze zbiorami Archiwum Miejskiego w listopadzie 1944 roku, po powstaniu warszawskim. Prezentowana tu druga wersja – miedziorytowa została zredukowana do skali około 1:6750 i przeniesiona na cztery miedziane płyty przez rytownika Teofila Jakuba Marstalskiego (1746-1786).
Plan opracowany w językach francuskim i polskim, dedykowany królowi Augustowi III jest szczegółowym obrazem miasta, na który składają się przedstawienia sieci nazwanych ulic, zabudowy i terenów zielonych. Największą formę geomorfologiczną, czyli Skarpę Warszawską pokazano za pomocą wyrazistego, plastycznego rysunku kreskowego. Natomiast obszary podmiejskie przedstawiono zgodnie z ówczesnym zwyczajem, zapewne jako nieistotne dla obrazu miasta, jedynie w sposób wyobrażeniowy. Uzupełniają go: panorama miasta widzianego z prawego brzegu Wisły oraz siedemnaście widoków wybranych pałaców warszawskich umieszczonych wokół ramki.
Plan Tirregaille’a był wielokrotnie podstawą prac innych autorów. Wykorzystali go między innymi Georges Louis Le Rouge w najwierniejszej filiacji z 1768 roku, Giovanni Antonio Rizzi-Zannoni, umieszczając jego zmniejszoną kopię w wydanej w formie atlasu Carte de la Polgne […] z 1772 roku oraz J.B.L. Aubert również w pomniejszonej filiacji z 1790 roku. Jest to pierwszy plan odbijany w Warszawie (na własnej prasie Tirregaille’a), pierwszy plan pomiarowy, czyli oparty na precyzyjnych pomiarach miasta, pierwszy drukowany plan obejmujący jurydyki wokół Starej Warszawy. Jest także jednym z piękniejszych planów Warszawy, nadto wyjątkowo dokładnym. Łączy cechy wysokiej klasy dzieła sztuki i techniki.
Plan Tirregaille’a w skali ok. 1:6750 z 1762 roku
PIERRE RICAUD DE TIRREGAILLE,
RYT. TEOFIL JAKUB MARSTALSKI (GOTTLOB JAKOB MARSTALLER)
WARSZAWA; 1762
MIEDZIORYT, DRUK NA 4 ARKUSZACH PAPIERU
MHW 19
101 × 134 CM
Fotografia: 