17.06.2019 / Aktualności, Centrum Interpretacji Zabytku, Działalność edukacyjna, Edukacja dla dorosłych i młodzieży
Wykłady | lipiec-grudzień 2019
W drugim semestrze wykładów w Centrum Interpretacji Zabytku wybierzemy się na półroczne wakacje do różnych zakątków świata. Nie ruszając się z Warszawy zajrzymy do europejskich miast światowego dziedzictwa, dowiemy się, co cennego można w nich odnaleźć, a także gdzie się udać, aby odkryć mniej turystyczne zakątki. Poznamy kolejne elementy składające się na dietę śródziemnomorską, wpisaną na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. W następnych miesiącach zawędrujemy jeszcze dalej, by podziwiać skarby architektury islamu. Przyjrzymy się również dziedzictwu naszych ukraińskich sąsiadów przybywających do Warszawy w XIX i XX wieku, którzy już wtedy wnieśli ogromny wkład w rozwój kultury naszego miasta. Zapoznamy się również z sylwetką powojennego architekta Warszawy – Józefa Sigalina.
Warszawskie wakacje
W czasie wykładów przyjrzymy się stołeczności (tej obecnej i tej utraconej) oraz sztuce znanych miast naszego kontynentu – dzięki temu każdego miesiąca wybierzemy się w niezwykłą podróż intelektualną po Europie. Dodatkowa wiedza, pomocna w uprawianiu świadomej turystyki, każdemu i każdej z nas otworzy drogę do osobistego Grand Tour. Wykłady stawiają sobie za cel przedstawienie topografi i artystycznej wybranego miasta, w tym urbanistyki, architektury i sztuki, ale też lokalnych obyczajów i miejscowych specjałów. W każdym z omawianych miast znajdują się obszary lub pojedyncze obiekty, które – podobnie jak warszawska Starówka – wpisane są na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Dr Olaf Kwapis jest historykiem sztuki, absolwentem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, stypendystą La Fondazione Sbranti (Universita di Pisa), adiunktem w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Bada średniowieczną i nowożytną sztukę włoską (specjalizacja: historia sztuki średniowiecznego i nowożytnego Rzymu), jest organizatorem europejskich podróży edukacyjnych.Kierownik studiów podyplomowych Historia sztuki. Interpretacje w Collegium Civitas w Warszawie.
Berlin
Przez wiele stuleci nic nie wskazywało na to, że miasto nad Szprewą wyrośnie na stolicę Cesarstwa Niemieckiego oraz metropolię, która będzie wyznaczała drogę rozwoju architekturze i sztuce Europy. Ten początkowo niezbyt duży ośrodek miejski w XIX wieku stał się tętniącym życiem, nowoczesnym miastem, liczącym milion mieszkańców w 1877 roku. Pierwsze lampy elektryczne oświetlały ulice miasta już przed 1879 rokiem, a w 1900 roku uruchomiono tu metro. Po okresie awangardy i kolorowego życia artystycznego w pierwszych dwóch dziesięcioleciach XX wieku Berlin stał się ośrodkiem niemieckiego totalitaryzmu, a po 1945 roku – bolesnym dla mieszkańców teatrem zimnej wojny. Podzielone murem miasto i jego architektura oddawały pojedynek idei sowieckiego świata i świata wolności za żelazną kurtyną. Zjednoczenie Berlina w 1990 roku i wykorzystanie pustek po murze dzielącym miasto pozwoliło na wzniesienie nowych obiektów i przebudowanie części miasta na niespotykaną dotąd skalę.
Lizbona
Miasto wpatrzone w przeszłość z charakterystycznym smutkiem zwanym saudade, doświadczone w 1755 roku wielkim kataklizmem trzęsienia ziemi, nie tylko podniosło się z gruzów, lecz także wyrosło na jedną z piękniejszych i znamienitszych stolic państw Starego Kontynentu. Ostatnie miasto Europy Zachodniej i pierwsze miasto Nowego Świata otula nostalgią muzyki fado i głosem Amálii Rodrigues, ale uwodzi też założeniem urbanistycznym: od rzymskiego urbs przez arabską Alfamę, renesansowe Belem i klasycystyczne dzielnice markiza de Pombal, aż po Avenida da Liberdade, czyli Paryż nad Tagiem.
Madryt
Madryt to nie tylko nasze ulubione „życie jak w Madrycie”, ale dynamiczne miasto pełne pamiątek historii. Królewskie miasto – siedziba monarchii habsburskiej i burbońskiej – tchnie pamięcią zawiłych dziejów dawnego imperium. Spacer przez Plaza Mayor oraz Plaza Puerta del Sol i miejscowe przysmaki (jak smażone dorsze) pozwolą odczuć klimat miejsca. Gdy zagłębimy się w miasto jeszcze bardziej, dostrzeżemy dramatyzm obrazów Francisca Goi, eksponowanych z Museo del Prado, wiszących pośród innych wielkich dzieł dawnego malarstwa. Do Madrytu warto się wybrać z wielu powodów, ale na pewno jednym z ważniejszych jest Guernica Pabla Picassa, którą można oglądać w Museo Reina Sofia.
Florencja
Jedyne na świecie Miasto Muzeum: Uffizi, Bargello, Museo dell’Accademia, Museo del Duomo, Palazzo Pitti, Palazzo Medici-Ricardi, Palazzo Strozzi, Palazzo Vecchio, Palazzo Pazzi, a w nich Michał Anioł, Verocchio, Donatello, Bruneleschi, Alberti, Ghirlandaio, Masaccio, Masolino, Michelozzo, Leonardo, Botticelli, Fra Angelico, Castiglione, Giotto, Ghiberti, di Cambio, Vasari, Amanatti, Santa Croce, SM Novella, Santa Trinita, San Lorenzo, San Marco, Santa Annuziata, Santo Spirito, Ospedale degli Innocenti, a do tego Petrarca, Dante i Medyceusze… i można bez trudu zapaść na chorobę Stendhala!
Palermo
Jedna ze stolic Królestwa Obojga Sycylii, siedziba Fenicjan, Greków, Rzymian, następnie Kalifatu, wkrótce potem dynastii normańskiej, aragońskiej, burbońskiej – ma w sobie pamięć agory, forum i suku. Jest niespotykanym nigdzie indziej palimpsestem stylów, epok, technik artystycznych i architektonicznych form. Nakładają się tu na siebie historia i pamięć wielokulturowości, obecne chociażby w nazwach ulic zapisywanych do dziś w trzech alfabetach. Najświetniejsze mozaiki królewskiej kaplicy i świątyń Palermo, a przede wszystkim signum temporis królestwa normańskiego i przyczajone w cieniu zaułków, bogato zdobione stiukiem oratoria – to wszystko w jednym miejscu, w mieście północnej Sycylii.
Wenecja
Nie ma na świecie drugiego takiego miejsca jak Wenecja, a jednak nawet tego świetnego miasta-państwa nie oszczędziła ani historia, ani kataklizmy. Niegdyś republika morska, rządzona przez dożów i wielkie rody, dziś stała się pożądanym kierunkiem podróży turystów, zadeptywanym przez miliony odwiedzających. Trudno jednak nie marzyć, by stanąć przed bazyliką św. Marka i czwórką koni bizantyjskich na jej fasadzie, przejść przez ogromne sale Pałacu Dożów, zatopić wzrok w obrazach z kolekcji Museo dell’Accademia czy ze zbiorów Peggy Guggenheim albo stanąć pośród sztuki prezentowanej na Biennale w weneckich Giardini. Po całodniowym zwiedzaniu muzeów wyczekiwany odpoczynek można odnaleźć w kołyszącym rytmie gondoli, przepływającej kanałami pośród pałaców i szlacheckich domostw, ku wyspom Lido, Burano, Murano, Torcello. Raz zobaczywszy, tęskni się za tym miejscem do końca życia.
Dziedzictwo kultury ukraińskiej w Warszawie
Od końca wieku XIX Warszawa była miastem, do którego chętnie przyjeżdżali ludzie kultury ukraińskiej. Jeszcze w okresie zaboru rosyjskiego stolica obsypywała kwiatami wybitnych ukraińskich śpiewaków operowych. Tutaj sukcesy odnosili aktorzy tzw. Teatru Koryfeuszy, który w Kijowie nie miał stałej sceny. Rozwój twórczości ukraińskich artystów szczególnie nasilił się w okresie międzywojennym, kiedy znajdowali w Warszawie nie tylko schronienie, lecz i możliwości dla rozwoju talentów. Ślady obecności ukraińskiej kultury pozostały w wielu warszawskich miejscach, jednak rzadko towarzyszy im jakakolwiek forma upamiętnienia. Cykl wykładów przypomni ukraińskie akcenty w dziejach barwnego życia kulturalnego stolicy w pierwszej połowie XX wieku.
Dr Rostysław Kramar pochodzi z Ukrainy, w Polsce mieszka od roku 2002. Pracuje na Uniwersytecie Warszawskim, obecnie w Katedrze Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej. Interesuje się historią kultury ukraińskiej (szczególnie okresu międzywojennego) oraz antysowieckim folklorem politycznym w ZSRR. Jest autorem wielu artykułów naukowych o tematyce kulturoznawczej, redaktorem naczelnym rocznika Związku Ukraińców w Polsce „Ukraiński Almanach”. Współpracuje z ukraińską redakcją Radia Wolna Europa, działa w organizacjach pozarządowych, m.in. w Towarzystwie Demokratycznym Wschód.
Salomea Kruszelnicka – śpiewaczka, która nigdy nie stawała pod sztandary silniejszych
Na przełomie XIX i XX wieku najlepiej opłacaną primadonną Teatru Wielkiego w Warszawie była córka ukraińskiego księdza. Salomea Kruszelnicka, bo o niej mowa, występowała na scenie Teatru Wielkiego aż przez cztery sezony. Dzięki jej talentowi opery Stanisława Moniuszki zaczęły ponownie królować na najważniejszej polskiej scenie operowej, gdzie dominowała wówczas muzyka włoska. Będąc przez kilka lat niekwestionowaną królową sceny polskiej śpiewaczka nie wyrzekła się swojego ukraińskiego pochodzenia. Dlaczego więc primadonna Teatru Wielkiego zostawiła Warszawę w szczytowym momencie swojej popularności? Czy kiedykolwiek powróciła do Warszawy?
Warszawski „Czołg” literatury ukraińskiej
W okresie międzywojennym Warszawa była jednym z największych ośrodków ukraińskiej emigracji politycznej. Powstawały tu liczne inicjatywy, które miały na celu pielęgnowanie kultury ukraińskiej w sytuacji, kiedy ojczyzna emigrantów była terroryzowana przez komunistyczne władze. Jedną z nich była grupa literacka „Tank” (pol. „Czołg”), której celem była europeizacja literatury ukraińskiej. Do warszawskiego środowiska należeli twórcy uważani dziś za klasyków literatury ukraińskiej.
Niespokojni artyści z ukraińskiego „Spokoju” w Warszawie
Lata 30. XX wieku. Sztuka ukraińska na Ukrainie sowieckiej dusi się pod butem realizmu socjalistycznego. Tymczasem w Warszawie rozwija się ukraińskie środowisko artystyczne. Malarze, graficy, rzeźbiarze i architekci uczestniczyli w Ukraińskiej Grupie Artystycznej „Spokij” (pol. „Spokój”), jednej z najprężniej działających emigranckich organizacji w Polsce międzywojennej. Działali na terenie całej Polski, organizowali wystawy i prelekcje poświęcone historii i współczesności sztuki ukraińskiej. Podczas wykładu poznamy sylwetki aktywnych działaczy grupy, takich jak znani malarze Petro Andrusiw, Petro Chołodnyj (młodszy) czy Nił Chasewicz.
Różne oblicza Grecji i Cypru
W czasie spotkań dowiemy się o mniej znanych zakątkach świata greckiego. Poznamy jego różne oblicza, nie tylko poprzez wyprawę do bardziej i mniej znanych miejsc w Grecji i na Cyprze. Podczas spotkań przyjrzymy się kulturze greckiej również bardziej metaforycznie, choć namacalnie, poznając przedmioty ilustrujące dziedzictwo niematerialne tego obszaru. Odejdziemy od utartych szlaków i sposobów myślenia o Grecji, a nawet – biada! – porzucimy listę światowego dziedzictwa UNESCO. Utrzymamy za to letnią, wakacyjną atmosferę spotkań.
Dr Przemysław Kordos jest etnografem i literaturoznawcą zajmującym się szeroko pojętą tematyką nowej Grecji oraz Cypru. Jego doktorat dotyczył polskiego podróżnictwa do Grecji. Zajmował się również kwestią tożsamości nowogreckiej, kulturą ludową w Grecji i na Cyprze oraz współczesną literaturą nowogrecką. Pracuje na Wydziale Artes Liberales UW.
Stanowiska archeologiczne w Grecji. Niedopuszczalnie krótkie wprowadzenie do tematu
Trudno jednoznacznie i kompetentnie określić liczbę stanowisk archeologicznych w Grecji. Wiadomo na pewno, że tylko ułamek z nich jest chętnie odwiedzany. Jak wyglądają te stanowiska, które nie leżą w popularnych Atenach, Delfach, Olimpii, Epidauros czy Delos? Co można znaleźć tam, gdzie nikt nie chadza i nie ma nawet kasy biletowej?
Grecja – zakątki mniej znane, lecz ze wszech miar godne polecenia
W czasie wykładu poznamy kilka sekretów – lokalizację miejsc cudownych, lecz leżących poza utartymi szlakami. Bardzo prosimy wiedzy o nich nie rozpowszechniać dalej: niech pozostaną półdzikie i nieturystyczne!
Z duszą na ramieniu? Zabytki cypryjskich ziem okupowanych
Wyprawa na cypryjskie ziemie, będące pod turecką okupacją, jest zawsze nieco ryzykowna, ale bez dwóch zdań warta zachodu. Po tamtej stronie kryją się liczne zabytki, często nawet nieopisane. Nawet, jeśli któreś z nich są eksponowane, to z reguły w sposób, do którego nie jesteśmy przyzwyczajeni. Wśród nich jest Famagusta, klejnot Morza Śródziemnego.
Komboloi, begleri, fi lachto. W nowogreckim świecie magii, złego oka i „świeckiego różańca”
Zajrzymy do zakamarków sklepów z pamiątkami. Dowiemy się, dlaczego i po co tylu Greków nosi „różańce”. Przede wszystkim zaś, spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, jak skutecznie uchronić się przed złym okiem.
Dieta śródziemnomorska. Kulinarne drogi i bezdroża
Pod pojęciem diety śródziemnomorskiej kryje się wszystko, co mieści się w przestrzeni pomiędzy krajobrazem a stołem, dlatego zapraszamy na wykłady poświęcone południowoeuropejskim kulinariom, drogom i bezdrożom, bo z doświadczenia wiemy, że czasem to, co najbardziej interesujące, wcale nie kryje się na głównym szlaku. Po wykładach skupiających się wokół o Italii tym razem rozszerzymy nasze zainteresowania w kierunku całego basenu Morza Śródziemnego. Umieszczenie tych konkretnych tematów w szerszym kontekście unaoczni ich obecność w życiu codziennym, w rytuałach oraz ich symboliczne znaczenia. Skupimy się na takich zagadnieniach jak wino, ryż czy produkty, które pojawiły się po podbiciu południa Europy przez wojowników arabskich.
Bartek Kieżun jest dziennikarzem kulinarnym związanym z magazynem Kukbuk. Z wykształcenia jest antropologiem kultury i absolwentem Szkoły Sommelierów. Współpracuje z Radiem Kraków, serwisem Wirtualna Polska, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Prowadzi warsztaty, organizuje wyjątkowe kolacje degustacyjne oraz sędziuje w konkursach kulinarnych. Jest autorem książki „Italia do zjedzenia”, kulinarnego przewodnika po Włoszech.
Wino – nieodłączny element kultury śródziemnomorskiej
To, że Cypr był jednym z pierwszych miejsc na świecie, gdzie produkowano wino, nie ulega wątpliwości. Jednak specjaliści naukowo zajmujący się winoroślą twierdzą, że winne korzenie tkwią raczej gdzieś na terenach Gruzji i Armenii. Łatwo wyczuć niewielkie napięcie na tym gruncie, gdy historię opowiadają Cypryjczycy. Nie bacząc na międzynarodowe polemiki skupimy się na tych momentach historii wina, które działy się w Śródziemnomorzu.
Ryż i jego sekrety
Antyczny świat cenił ryż. Ziarno przybywało do Aten i Rzymu z terenów Egiptu. Sporo w historii tego zboża zmieniło się dzięki wyprawom Aleksandra Wielkiego; później rzymscy osadnicy uprawiali ryż nawet na terenach dzisiejszych Niemiec. Co takiego niesamowitego kryje w sobie to zboże, że dziś uprawia się go nawet więcej niż kukurydzy i dlaczego portugalscy królowie zakazali jego uprawy? Na te pytania odpowiemy podczas kolejnego wykładu poświęconego diecie śródziemnomorskiej.
Łączy nas talerz – arabskie wpływy w europejskich kulinariach
Co łączy cukier, pomarańcze, ryż i migdały? Dlaczego jemy lody i co ten smakołyk ma wspólnego ze śniegiem z Etny? Skąd w kuchni sycylijskiej zamiłowanie do łączenia smaków słodkich i kwaśnych w jednym daniu? Odpowiedź jest bardzo prosta – to wpływy arabskie. Gdy przyjrzyjmy się historii okaże się, że to, co nas wszystkich łączy, to talerz. A to już bardzo dobry początek!
Sigalin
Tematem cyklu wykładów będzie życie i działalność Józefa Sigalina, pierwszego naczelnego architekta Warszawy po II wojnie światowej, współtwórcy Biura Odbudowy Stolicy i kierownika wielkich warszawskich powojennych inwestycji. Józef Sigalin przez blisko czterdzieści lat budował Warszawę. Wszystko, co wyznaczało rytm powojennego życia miasta – Trasa W-Z, Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa, Starówka, Pałac Kultury i Nauki, Zamek Królewski, Trasa Łazienkowska, aż po dolinę Wisły – związane jest w ten lub inny sposób z nazwiskiem Sigalina. Jego żywiołem była organizacja – a musimy pamiętać, że powojenne inwestycje były kampaniami, w których uczestniczyły niezliczone armie budowniczych, kolosalne ilości sprzętu, całe góry materiałów. Sigalin był dowódcą tych armii, strategiem tych operacji.
Dr Andrzej Skalimowski jest historykiem, absolwentem Instytutu Historycznego UW. Specjalizuje się w historii społecznej PRL, historii architektury oraz dziejach odbudowy Warszawy. Pracuje w Dziale Naukowym Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Członek redakcji miesięcznika „Nowe Książki”. Stypendysta Fundacji Kerstenów, laureat nagrody Prezesa Rady Ministrów za najlepszą pracę doktorską (2017). Jego książka Sigalin. Towarzysz odbudowy otrzymała Nagrodę im. Karola Małcużyńskiego przyznawaną przez ZAiKS za twórczość w dziedzinie varsavianów, zdobyła wyróżnienie przyznane przez Kapitułę Nagrody im. prof. Jerzego Skowronka oraz została nominowana do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy.
Małe, przedwojenne szczęście
Okres młodości Józefa Sigalina obfitował w szereg wydarzeń, które zdeterminowały jego późniejsze życie. Wstąpił do Komunistycznej Partii Polski, rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, pomagał swoim znanym braciom – Grzegorzowi i Romanowi – przy projektowaniu stołecznych kamienic. W czasie wykładu poznamy młodego Sigalina, zanim jeszcze stał się naczelnym architektem Warszawy.
Naczelny architekt Warszawy
W 1945 roku Sigalin kierował Biurem Odbudowy Stolicy wcielając w życie radykalne plany urbanistycznego uzdrowienia miasta. Na początku lat 50. w związku z postępującą stalinizacją Polski utworzono urząd naczelnego architekta Warszawy. Pełniąc tę funkcję Sigalin kierował budową m.in. Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej oraz Pałacu Kultury i Nauki.
Władca warszawskich tras mostowych
Po przemianach politycznych 1956 roku Sigalin stracił stanowisko. Pozostał jednak czynny zawodowo projektując i realizując największe warszawskie przeprawy mostowe – Trasę Starzyńskiego z mostem Gdańskim oraz Trasę Łazienkowską. Ponieważ nie udało mu się w 1956 roku zostać pełnomocnikiem ds. Wisły i przybliżyć Warszawy do rzeki, uznał że pod koniec życia przynajmniej zwróci miasto w jej kierunku.
Nie tylko arabeski, czyli o skarbach architektury islamu
Architektura powstająca w świecie islamu od wieków fascynowała Europejczyków. Majestatyczne meczety i mauzolea oraz malownicze ogrody po dziś dzień przyciągają turystów i miłośników sztuki. Wykłady poświęcone architekturze świata muzułmańskiego pozwolą zrozumieć specyfi kę budownictwa arabskiego, tureckiego, perskiego i mogolskiego oraz poznać najbardziej wyjątkowe dzieła architektury islamu, które znalazły się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Dr Magdalena Pinker jest kuratorką Zbiorów Sztuki Orientalnej w Muzeum Narodowym w Warszawie i adiunktką w Katedrze Arabistyki i Islamistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się architekturą i sztuką arabską, w szczególności zagadnieniami związanymi z muzułmańskimi kolekcjami w zbiorach polskich muzeów oraz tematem miasta w kulturze islamu. Autorka publikacji na temat sztuki orientalnej, kuratorka wystaw poświęconych sztuce Wschodu.
Najpiękniejsze meczety świata
Meczet, czyli świątynia muzułmańska, jest najważniejszym typem budowli w sztuce islamu. Od początków tej religii w VII wieku wznoszono meczety na wszystkich terenach zajmowanych przez muzułmanów – od Al-Andalus (czyli Półwyspu Iberyjskiego) na zachodzie po Indonezję na wschodzie. Mimo różnorodności technik i stylów, w których powstawały, wszystkie meczety na świecie mają pewne charakterystyczne cechy wspólne. Wykład przybliży podstawowe zasady wznoszenia meczetów na przykładach wybranych budowli m.in. z listy światowego dziedzictwa UNESCO.
Ogrody świata islamu
Jak wygląda raj w kulturze muzułmańskiej, która powstała na terenach pustyni? To oczywiście ogród – pełen zieleni, wartkich strumyków oraz cienistych zagajników. Na podstawie opisów raju zawartych w Koranie, świętej księdze islamu, powstał plan ogrodu muzułmańskiego. Przez wieki architekci starali się stworzyć ogrody, które najbardziej naśladowały swój rajski odpowiednik. W 2011 roku ogród perski znalazł się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, choć pod względem urody rywalizują z nim również m.in. arabskie ogrody w Grenadzie oraz mogolskie w Indiach Północnych.
Czym właściwie jest Tadź Mahal, czyli o mauzoleach w świecie islamu
Indyjskie Tadź Mahal jest jedną z najbardziej charakterystycznych budowli świata islamu. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę z tego, że nie jest to meczet ani pałac, lecz mauzoleum, z którym związana jest tragiczna historia mogolskiego władcy i jego żony. Ze względów religijnych okazałe grobowce zaczęto wznosić w świecie islamu stosunkowo późno, ale i tak stały się nierzadko najsłynniejszymi obiektami architektury islamu na danych terenach, jak np. strzeliste Gonbade Qabus w Iranie oraz niezwykłe mauzoleum w Bucharze.