Tabliczka BOS – słuchowisko

Dawno nie było tu tylu ludzi! W 1937 roku jedna ze staromiejskich kamienic w Warszawie zmieniła właściciela. Nie byłoby w tym niczego nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że nabywcą było miasto, a budynek przeznaczono nie do zamieszkania lecz na zupełnie inny cel. Stąd nagle w środku zaroiło się od gości.

Kamienica Baryczków

Kamienica Baryczków została wzniesiona w XV wieku, jednak najbarwniejszy okres swojej historii miała właśnie w pierwszej połowie XX. W 1937 roku czterej eksperci, wraz z pomocnikami, rozpoczęli tu swoją pracę. Ich zadaniem było jednocześnie zaadaptować budynek do nowych potrzeb, a z drugiej strony – ocalić wszystkie zabytkowe detale. Budynek, który do tej pory był częścią dość zapuszczonej i biednej dzielnicy miał stać się zalążkiem nowego oblicza starówki – siedzibą Muzeum Dawnej Warszawy. Niestety prace te szybko przerwała druga wojna światowa.

Spalona Kamienica Baryczków

Po drugiej wojnie światowej Warszawa była pustynią pełną gruzu i ruin. W wyniku decyzji o zniszczeniu miasta po Powstaniu Warszawskim Niemcy zniszczyli 30% zabudowy lewobrzeżnej części stolicy, ale jeśli spojrzymy na dokładne statystyki – okaże się, że zniszczeniu uległo blisko 90% zabytków. Kamienica Baryczków nie była wyjątkiem- została spalona. Zachowały się piwnice, sklepienia na parterze, fragmenty detali fasady oraz część murów z attyką. To niewiele, ale musiało wystarczyć.

Jan Zachwatowicz

Jan Zachwatowicz, który przed wojną uczestniczył w renowacji kamienicy, został pierwszym powojennym konserwatorem zabytków. Kierował także Wydziałem Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy. Pracownicy tej instytucji umieszczali na ruinach charakterystyczne, czerwone tablice, które z czasem stały się symbolem akcji ratowania resztek stołecznych zabytków. Jedną zachowaną tablicę można obejrzeć dzisiaj w Centrum Interpretacji Zabytku. Zaplanuj wizytę.

Biuro Odbudowy Stolicy

Biuro Odbudowy Stolicy, potocznie zwane BOS-em, powołano do życia 14 lutego 1945 roku, a niedługo po tym w różnych miejscach starego miasta zaczęły pojawiać się takie tablice. Starano się za ich pomocą uchronić budowle przed ostateczną rozbiórką, niebezpieczeństwem było bowiem wykorzystywanie przez mieszkańców materiałów budowlanych pochodzących ze uszkodzonych budowli.

Tablica BOS-u

Dziś tablica BOS-u to nie tylko pamiątka po odbudowie miasta. To znak czegoś unikalnego na skalę światową. W tamtych czasach wśród konserwatorów i historyków panowało przekonanie, że zniszczonych zabytków nie należy rekonstruować. Polscy konserwatorzy wykazali się odwagą i charakterem, decydując się na odtwarzanie obiektów historycznych.

Podczas prac na Starym Mieście jednocześnie odkrywano poukrywane dotąd ślady przeszłości Starego Miasta, stare malowidła, a nawet ukryte fragmenty Barbakanu, zakryte przed wojną zabudową mieszkaniową.

Plan odbudowy Starego Miasta

Kamienica Baryczków zmieniła się przede wszystkim wewnątrz, ale i inne kamienice starówki musiały zostać przystosowane do nowej rzeczywistości. Starówka przed wojną była dość uboga i zaniedbana – podczas podnoszenia z gruzów miała w założeniu stać się symbolem, ale także funkcjonować jako pełnoprawne osiedle mieszkaniowe. Dlatego w nowych kamienicach nie mogło zabraknąć łazienek czy elektryczności.

Plan odbudowy oparto na trzech założeniach – po pierwsze odtworzyć architekturę minionych wieków, po drugie zadbać o plastyczne tło miasta, a po trzecie ustalić role, które konkretne części i budynki będą miały w powojennym życiu Warszawy.

Tak jak przed wojną – kamienica Baryczków znów miała stać się siedzibą Muzeum, tym razem nazwanego Muzeum Historycznym m.st. Warszawy. W bezpośrednim sąsiedztwie Muzeum, przy ul. Krzywe Koło, ulokowano także warszawskie archiwum miejskie.

Odbudowa Starego Miasta

Prace nad odtworzeniem Starego Miasta postępowały w szybkim tempie i już 22 lipca 1953 uroczyście otwarto Rynek staromiejski.

Odbudowa Starego Miasta konsolidowała społeczeństwo, była także wyraźnym sprzeciwem wobec zamysłu Niemców, którzy postanowili zrównać Warszawę z ziemią jako materialny przykład polskiej kultury i państwowości. Był to także komunikat dla społeczności międzynarodowej, bowiem ówczesne zasady konserwatorskie nie dopuszczały rekonstrukcji zabytków. Przeprowadzona w ciągu zaledwie 3 lat odbudowa warszawskiej dzielnicy staromiejskiej była także przykładem nawiązywania zerwanych przez wojnę więzi społecznych, czego dowodem jest udział w niej zarówno inżynierów i fachowców, ale także zaangażowanie się w ten proces mieszkańców Warszawy.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO

Entuzjazm tamtych lat, pomimo że odbudowa przypadła na lata polskiego stalinizmu, był rzeczywiście szczery i w sposób diametralny odbiegał od entuzjazmu usilnie kreowanego przez propagandę PRL w latach następnych. Właśnie ten trud i zaangażowanie polskiego społeczeństwa, które w skrajnie trudnych warunkach politycznych potrafiło się skonsolidować wokół sprawy ogólnonarodowej, zostały docenione we wrześniu 1980 r. wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Historię zniszczeń i odbudowy Starego Miasta przedstawia wystawa w Centrum Interpretacji Zabytku: Zniszczenie i odbudowa Starego Miasta. Zaplanuj wizytę.

Zdjęcie główne: Tablica Biura Odbudowy Stolicy na placu Zamkowym, Alfred Funkiewicz – J. Górski, Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976