21.10.2024 / Aktualności, Centrum Fotografii, Działalność edukacyjna, Działalność naukowa, Edukacja dla dorosłych i młodzieży
Fotografia i konflikt
Fotografia niemal od początku swojego istnienia towarzyszy wojnie, walce i konfliktowi. Jej historię ukształtowała potrzeba dokumentowania działań wojennych, uzyskiwania przekonujących dowodów zbrodni i zniszczeń, portretowania osób dotkniętych wojną czy uwikłanych w konflikt. Tak było zarówno dawniej, gdy na front żołnierze zabierali małe, lekkie i wówczas nowoczesne aparaty małoobrazkowe, jak i współcześnie, gdy wywiad wojskowy używa aparatów z noktowizorami czy dronów.
Wojny przyciągały i nadal przyciągają też zawodowych fotografów i fotografki, a tworzone przez nich zdjęcia często zyskiwały status ikonicznych choć też dyskusyjnych obrazów konfliktów.
O różnych znaczeniach fotografii konfliktu rozmawialiśmy przy okazji wystawy fotografii Sylwestra Brauna ps. Kris ukazujących walkę podjętą na ulicach Warszawy w sierpniu 1944 roku. Rozmowy przybliżyły relację Brauna z perspektywy historycznej i współczesnej, znaczące projekty fotograficzne dotyczące konfliktów, a także standardy etyczne związane z używaniem i wykorzystywaniem fotografii konfliktu.
Naszymi gośćmi i gościniami byli m.in.: Susan Meiselas, Wojciech Nowicki, Agnieszka Rayss, Tomasz Stempowski, Tomasz Szerszeń. Spotkania prowadzili Krzysztof Pijarski, Karolina Puchała-Rojek i Dorota Stolarska-Kultys.
Spotkania towarzyszyły wystawie Sylwester „Kris” Braun. Fotograf od powstania.
Nagrania ze spotkań
Spotkanie z Agatą Grzybowską, z którą rozmawiała Katarzyna Bojarska.
Co robi kobieta na wojnie z aparatem?
Jakim spojrzeniem dysponuje? W jaki sposób tworzy obrazy wojennej przemocy i konfliktu? Współczesne patrzenie na wojnę nie jest tylko rejestrowaniem aktualnych obrazów przemocy. Jest raczej pracą wobec wielkiego wizualnego archiwum nowoczesnych konfliktów i ogromnej ilości fotograficznych zapisów wojennego doświadczenia.
Agata Grzybowska jako fotografka odwiedza miejsca wojny i konfliktu, między innymi Syrię, Ugandę, Indie, Egipt i Ukrainę. Jej strategią jest tworzenie wizualnych zapisów w relacji z bohaterami i bohaterkami. Stara się bacznie przyglądać i wyczuwać napięcia, a nie zachłannie szukać obrazów.
Fotografowała między innymi na planie „Strefy interesów” (2023) w reżyserii Jonathana Glazera, czemu poświęcimy drugą część rozmowy. Będziemy pytać o to, czym jest towarzyszenie filmowej refleksji nad historycznym ludobójstwem w czasach aktualnej przemocy ludobójczej, którą wszyscy i wszystkie obserwujemy.
Katarzyna Bojarska — badaczka kultury wizualnej i kultur pamięci, wykładowczyni akademicka, redaktorka.
Spotkanie z Agnieszką Rayss, z którą rozmawiała Dorota Stolarska-Kultys.
- Jaka jest rola fotografii we współczesnym konflikcie?
- Czy artystka może przejąć rolę fotografa prasowego?
- Co sprawiło, że fotografia stała się podstawowym medium do relacjonowania wojen i znaczących wydarzeń?
Agnieszka Rayss jest fotografką, wykładowczynią, kuratorką. Jest także współzałożycielką kolektywu Sputnik Photos. Skończyła historie sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, wykłada w School of Form Uniwersytetu SWPS. Interesuje się tematami związanymi z mitami, historią i jej reinterpretacja, a także postsowieckim dziedzictwem Europy Środkowo-Wschodniej. Jej pierwsze prace były poświęcone popkulturowym przejawom transformacji. Opublikowała albumy fotograficzne: |Ostatnia rozmowa z Akademikiem Sacharowem|, “Z zapisków kolekcjonera”, “Tu się zaczyna koniec miast” (2015) – o industrialnej, niepokojącej stronie organizmów miejskich, i „American Dream” – o transformacji kulturalnej i triumfie pop kultury w Europie Środkowo Wschodniej.
Spotkanie z Tomaszem Stempowskim i Tomaszem Szerszeniem, które prowadziła Karolina Puchała-Rojek.
Rozmowa o historii fotografii wojennej, o tym, kto wykonywał takie zdjęcia, z jakiej perspektywy je rejestrowano oraz jaki mają one obecnie status.
Tomasz Szerszeń – fotograf, antropolog kultury, eseista. Autor książek Być gościem w katastrofie (2024), Wszystkie wojny świata (2021), Architektura przetrwania (2017), Podróżnicy bez mapy i paszportu (2015), redaktor antologii Oświecenie, czyli tu i teraz (2021). Adiunkt w Instytucie Sztuki PAN, gdzie kieruje Pracownią Antropologii Kultury i Sztuk Audiowizualnych, od czerwca 2024 redaktor naczelny kwartalnika „Konteksty”. Kurator wystaw, współautor spektakli teatralnych. Jego projekty fotograficzne pokazywane były w galeriach w Polsce i za granicą, ostatnio m.in. w Galerii Studio i Domu Spotkań z Historią w Warszawie.
Tomasz Stempowski – historyk i archiwista IPN, autor i współautor artykułów i wydawnictw książkowych, m.in.: Piaszczyste drogi karpatczyków. Fotografie kpt. Karola Angermana z lat 1940‒1944, Zbiór fotografii Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Polskie drogi przez Szwajcarię. Losy żołnierzy 2. Dywizji Strzelców Pieszych 1940–1945 na fotografiach ze zbiorów Muzeum Polskiego w Rapperswilu, Oblężenie Warszawy w fotografii Juliena Bryana, Kariera SS-Oberscharführera Hermanna Baltruschata 1939–1943. Album fotograficzny funkcjonariusza Einsatzgruppe i Geheime Staatspolizei na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy, Prawo w filmie. Prowadzi bloga o fotografii historycznej – fototekst.pl.
Spotkanie z Susan Meiselas, z którą rozmawiał Krzysztof Pijarski.
Why War?
Wojny, zwłaszcza współczesne, nie są zjawiskami zlokalizowanymi – choć „akcja” może dziać się w jednym miejscu, są one zazwyczaj wplecione w rozległą sieć relacji i powiązań. To jest zapewne jeden z powodów, dla którego wojna zawsze była dla fotografii tak ważnym – i tak trudnym! – tematem. Kolejnym jest czas: wojna nie kończy się przecież wraz z działaniami wojennymi, ale naznacza miejsce dotknięte wojną na wiele dekad, pokoleń. W związku z tym narzuca się pytanie, co właściwie pokazujemy, dokumentując działania wojenne i ich bezpośrednie skutki? Jaką rzeczywistość ujawniają fotografie? Czy zdjęcia tylko pokazują, czy są w stanie opowiadać? Czy oglądanie działań na froncie, albo, co gorsza – naruszeń praw człowieka stron konfliktu – sprawia, że odbiorcy lepiej zrozumieją, co się właściwie dzieje (cokolwiek znaczy owo „lepiej”)? A może właśnie chodzi o to, by odbiorcy zaczęli działać, tylko co konkretnie mieliby robić?
Susan Meiselas w swojej praktyce w sposób egzemplaryczny dowodzi, że wojnę nie tylko można, ale i powinno się pokazywać w trybie długofalowym, a nie tylko tymczasowym, w którym działają media głównego nurtu. Dopiero zanurzenie w kontekście pozwoli osobie fotografującej nie tylko zobaczyć więcej, ale i więcej opowiedzieć za pomocą obrazu. Rozmowę rozpoczniemy od omówienia rewolucji w Nicaragui i jej dokumentacji, której Meiselas poświęciła 25 lat swojego życia, by przejść do innych prób opowiedzenia o konfliktach w perspektywie czasu i przestrzeni, jak np. Negative Publicity Edmunda Clarka i Croftona Blacka, Poppy Roberta Knotha i Antoinette do Jong oraz Makeshift Pawła Starca.
Susan Meiselas urodzona w 1948 w Stanach Zjednoczonych, ukończyła edukację artystyczną na Uniwersytecie Harvarda. Zasłynęła długoterminowymi projektami, w których zwracała uwagę na problemy mniejszości i pomijane przez globalną opinię publiczną konflikty. Dołączyła do Agencji Magnum w 1976 roku. Jest uważana za jedną z pierwszych politycznie zaangażowanych fotografek. Fotografia wykonana przez nią podczas powstania w Nikaragui stała się międzynarodowym symbolem rewolucji i oporu wobec opresyjnego systemu.
