Z historii szczepień

Początki stosowania szczepień są związane z poszukiwaniem sposobów zabezpieczenia się przed ospą prawdziwą – jedną z najbardziej niebezpiecznych chorób zakaźnych, mogącą spowodować śmierć, kalectwo (np. utratę wzroku) lub oszpecenie.

Chiny, Indie, Turcja

W średniowiecznych Chinach profilaktycznie wprowadzano do nosa sproszkowane strupy zakażonych ludzi. Później podobną metodę stosowano m.in. w Indiach, zakładając dzieciom ubrania chorych, oraz w Turcji, umieszczając materiał z krost zakażonych ludzi w nacięciach na skórze. Ten turecki sposób, nazwany wariolizacją (od łac. variola vera, czyli ospa prawdziwa) zdobył popularność w Europie w XVIII wieku dzięki lady Mary Wortley Montagu (1689-1762), pisarce i poetce, żonie brytyjskiego ambasadora w Konstantynopolu. Przyczyna skuteczności wariolizacji pozostawała jednak nieznana.

Początek wakcynologii

Do przełomu w zakresie ochrony przed chorobami zakaźnymi doszło w 1796 roku. Angielski lekarz Edward Jenner (1749-1823) zaszczepił ośmioletniego chłopca, wykorzystując wirusy ospy krowiej, która powoduje chorobę o znacznie łagodniejszym przebiegu niż ospa. Wydarzenie to wyznacza początek nowoczesnej wakcynologii, czyli nauki o szczepieniach (od łac. vacca – krowa, na pamiątkę odkrycia Jennera).

Louis Pasteur i Robert Koch

Kolejnym kamieniem milowym w tej dziedzinie było uzyskanie przez Louisa Pasteura (1822-1895) szczepionki przeciwko wściekliźnie, przetestowanej w 1885 roku. Wykorzystał on osłabione wirusy, które nie stanowiły zagrożenia dla zdrowia. Dzięki odkryciu prątków gruźlicy w 1882 roku przez Roberta Kocha (1843-1910), drugiego – oprócz Pasteura – najwybitniejszego XIX-wiecznego bakteriologa, po wielu latach badań prowadzonych w różnych ośrodkach, w 1921 roku Albertowi Calmette (1863-1933) i Camillowi Guérin (1872-1961) udało się otrzymać szczepionkę przeciwko gruźlicy.

Polacy w dziejach wakcynologii

Istotną rolę w dziejach wakcynologii odegrali Polacy. Odo Bujwid (1857-1942) był uczniem Pasteura i Kocha, założycielem pierwszej stacji szczepień na ziemiach polskich. Zorganizował ją w 1886 roku w swoim warszawskim mieszkaniu przy ul. Wilczej 12. Była ona drugim ośrodkiem tego typu w Europie (po Paryżu). Bujwid prowadził także badania mające na celu ulepszenie metody Pasteura. Pierwsza skuteczna szczepionka przeciwko durowi osutkowemu została wynaleziona w 1931 roku przez Rudolfa Stefana Jana Weigla (1883-1957), Austriaka z pochodzenia, a Polaka z wyboru. Weigl w czasie II wojny światowej uratował wielu Polaków. Zatrudniał ich jako karmicieli wszy w kierowanym przez siebie instytucie we Lwowie (te owady były wykorzystywane przy produkcji szczepionek). Hilary Koprowski (1916-2013), lekarz działający po II wojnie światowej w USA, opracował w 1950 roku szczepionkę przeciwko polio. Dzięki jego badaniom udało się powstrzymać epidemię tej choroby w Polsce na przełomie lat 50. i 60.

Dzięki powszechnym szczepieniom, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie ogłosiła w 1980 roku, że świat jest wolny od ospy prawdziwej.

Literatura:

Barbara Wasiewicz, Odo Bujwid (1857-1942). Portret uczonego. Część I Okres warszawski, „Przegląd Lekarski”, 2017, 74, 9, s. 450-455.

Magdalena Paciorek, Higiena dzieci i młodzieży w polskim czasopiśmie medycznym okresu międzywojennego, Warszawa 2010.

Bolesław Orłowski (red.), Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki, Warszawa 2015.

Barbara Grabowska, Adam Grzeliński, Jolanta Żelazna (red.), Znaczenie filozofii Oświecenia, Toruń 2016.

http://www.szczepienia.info/
http://www.who.int/topics/vaccines/en/

Autor: Marcin Dolecki