Wybuch pocisku na budynku Prudentialu podczas powstania warszawskiego

Moment wybuchu pocisku, który 28 sierpnia 1944 roku uderzył w najnowocześniejszy wieżowiec ówczesnej Warszawy, siedzibę Towarzystwa Ubezpieczeniowego Prudential, został utrwalony przez Sylwestra Brauna (1909–1996), pseudonim powstańczy Kris, w sześciu kolejnych ujęciach. Prezentowana czarno-biała odbitka to pierwsza z sekwencji – sam moment eksplozji. Wykonana została przez autora z oryginalnego negatywu w 1981 roku w Stanach Zjednoczonych, gdzie zamieszkał po wojnie. Opatrzona jest charakterystycznym stemplem: Powstanie warszawskie 1944 / Copyright by S. Kris – Braun. Sylwester Braun przygotował własnoręcznie kilka zestawów odbitek. Jeden komplet wraz z zestawem oryginalnych negatywów podarował w 1981 roku Muzeum. Pozostałe wykorzystywał na pokazach, prelekcjach i wystawach organizowanych przez siebie w środowiskach polonijnych w Ameryce, głównie w Kalifornii.

Szesnastopiętrowy budynek, najwyższy w ówczesnej Warszawie, wzniesiony został w 1933 roku w według projektu Marcina Weinfelda, autorami jego nowoczesnej stalowo-żelbetowej konstrukcji byli Stefan Bryła i Venczeslav Poniż. W 1936 roku prof. Janusz Groszkowski, na specjalnie skonstruowanym na dachu Prudentialu maszcie, uruchomił pierwszy w Europie nadajnik eksperymentalnej stacji telewizyjnej. W dolnej części wieżowca mieściły się biura, a na wyższych kondygnacjach luksusowe apartamenty.

Podczas powstania warszawskiego, po zajęciu gmachu przez powstańców w sierpniu 1944 roku na maszcie zawisła biało-czerwona flaga, a Prudential stał się celem ciągłego ostrzału artylerii niemieckiej. W jego otoczeniu spadło około tysiąca pocisków. Ten o wadze prawie dwóch ton wystrzelony z najcięższego samobieżnego moździerza, jednego z siedmiu wykorzystywanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, uszkodził budynek, ale go nie zniszczył. Nowoczesna spawana konstrukcja wytrzymała wybuch.

Seria ujęć dokumentujących kolejne fazy eksplozji stała się ikoną w dorobku autora, który wspominał: „Przypuszczając, że celem ognia niemieckiego stanie się gmach Prudentialu, w którym na górnych piętrach znajdował się powstańczy punkt obserwacyjny, postanowiłem przekonać się, czy moje przewidywania są słuszne. Usadowiłem się na dachu kamienicy przy ulicy Kopernika 28. Pogoda była piękna, czyste poranne słońce, panorama okaleczonej Warszawy jak na dłoni. Ruiny nie przesłaniały pola widzenia. W dali dymy pożarów. Czas biegnie. Skontrolowałem jeszcze raz Leicę – f/8, 1/200 sek., dystans: nieskończoność. (…) Godzina minęła na oczekiwaniu, gdy oko uchwyciło żółtą smugę pocisku na tle błękitnego nieba. W celowniku aparatu zobaczyłem trafienie Prudentialu i rozkwitanie eksplozji – w ciągu około trzech sekund zrobiłem sześć zdjęć”.

„Kris” jako polowy sprawozdawca wojenny Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej naświetlił podczas powstania warszawskiego około 3000 negatywów. Ocalałą część tego unikatowego zbioru przekazał w darze Muzeum w 1981 roku.

Wybuch pocisku na budynku Prudentialu podczas powstania warszawskiego
SYLWESTER BRAUN „KRIS”
WARSZAWA; 28 SIERPNIA 1944, ODBITKA 1981
ODBITKA FOTOGRAFICZNA
AN 49751/A
17,7 × 23,7 CM
AN 49751/a

Fotografia: