Powroty warszawiaków do zrujnowanego miasta

To jedno z najsłynniejszych zdjęć Zofii Chomętowskiej (1902-1991), uznanej fotografki, czołowej polskiej leikistki, która rozpoczęła karierę w latach 30. XX wieku. Sama artystka zaliczała je do najważniejszych w swoim bogatym dorobku. Pochodzi ono z realizowanego wiosną 1945 roku cyklu dokumentującego powroty warszawiaków do zrujnowanego miasta. Ta czarno-biała odbitka, jedna z bogatego zestawu, została wykonana przez autorkę na wystawę Warszawa oskarża, otwartą 3 maja 1945 roku w warszawskim Muzeum Narodowym.

Prezentowana fotografia znakomicie oddaje realia pierwszych powojennych miesięcy w newralgicznym rejonie miasta. W związku z wysadzeniem przez Niemców wszystkich mostów, przeprawa przez Wisłę stanowiła jeden z najtrudniejszych elementów codziennego życia. Tysiące ludzi pokonywało dystans między zrujnowanym Śródmieściem, stopniowo odgruzowywanym, a mniej zniszczoną Pragą, gdzie możliwa była tymczasowa egzystencja. Łączność między lewo- i prawobrzeżną częścią miasta utrzymywano dzięki mostowi tymczasowemu oraz uruchomieniu komunikacji łodziami. Zofia z Tyszkiewiczów Potocka zapisała w swoich nieopublikowanych wspomnieniach: „Pontonowy most przeprawiał naród furmankami, ciężarówkami, itp. wehikułami. Można też było przeprawiać się łodziami, ten ostatni rodzaj lokomocji najlepiej nam pasował, szybko i bez ogonków, czekało się często bardzo długo na wstęp na most, zakaz wyprzedzania.”

Zdjęcie to, podobnie jak i kolejne sekwencje cyklu, pokazuje zacięcie reporterskie Chomętowskiej. Szczególną wymowę mają ujęcia przedstawiające tłum ludzi zmierzających na praską stronę Warszawy, które podkreślają potęgę ludzkiego żywiołu skonfrontowanego z martwą ścianą ruin.

W Muzeum znajduje się zbiór fotografii Zofii Chomętowskiej o tematyce warszawskiej z okresu międzywojennego, okupacji niemieckiej, z lat powojennych 1945–1946 i z drugiej połowy lat 70. XX wieku, liczący około 5200 negatywów i około 350 wglądówek autorskich. Został on ofiarowan przez fotografkę ówczesnemu Muzeum Historycznemu m. st. Warszawy, obecnie Muzeum Warszawy w latach 1975, 1979, 1989, a w 1992 przez jej rodzinę.

Powroty warszawiaków do zrujnowanego miasta
ZOFIA CHOMĘTOWSKA
WARSZAWA; MARZEC–KWIECIEŃ 1945
ODBITKA FOTOGRAFICZNA
AN 51363
16,7 × 11,4 CM

Fotografia: