Stojak do wypalania fajek

Ceramiczny stojak z zagiętymi do góry kolcami należał do wyposażenia warsztatu garncarskiego. Na kolcach zawieszano wysuszone gliniane główki fajek i wypalano je w piecu.

Fragmenty tego wyjątkowego przedmiotu znaleziono w trakcie badań archeologicznych podjętych przez Komisję Badań Dawnej Warszawy w 1953 roku na obszarze dawnej fosy miejskiej Starej Warszawy. Choć w drugiej połowie XVII wieku podejmowano się napraw i remontów obwarowań miejskich zniszczonych podczas potopu szwedzkiego (1655–1660), fosa stopniowo była zasypywana wyrzucanymi z miasta śmieciami, a na jej teren wkraczała nielegalna zabudowa. Swoje warsztaty mieli tu także garncarze, gdyż wypalanie naczyń pośród gęstej tkanki miejskiej groziło wznieceniem pożaru. Podczas badań prowadzonych w pobliżu nieistniejącej dziś Bramy Pobocznej, mieszczącej się u wylotu ulicy Wąski Dunaj, odkryto dobrze zachowane pozostałości dwóch pieców: starszego, z końca XVII wieku, i młodszego, z około połowy XVIII wieku. Wymurowane na planie koła z cegieł łączonych gliną, pierwotnie były przekryte kopułą.

Znalezione przy piecach przedmioty dostarczyły informacji o asortymencie warsztatu warszawskiego garncarza. Znajdowały się tu fragmenty naczyń kuchennych: rozmaitych garnków, zdobionych i pokrywanych polewą oraz mis o grubych ściankach. Wyrabiano tu również kafle, o czym świadczą znalezione ułamki matryc do wyciskania na nich wzorów kwiatowych.

Najbardziej zagadkowe były fragmenty niestarannie lepionych skorup o nieregularnym kształcie, najeżonych dolepionymi kolcami, między którymi spływały zacieki wielobarwnej polewy. W rozpoznaniu ich funkcji pomogły główki przepalonych fajek, które wpadły do paleniska pieca, w tym jedna z tkwiącym wewnątrz odłamanym kolcem. Wypalano na nich „lulki”, czyli fajki na wzór turecki składające się z ceramicznej główki, którą nabijano tytoniem, oraz z cybucha wykonanego najczęściej z drewna. Prosta i pozbawiona zdobienia forma świadczy o tym, że były to prawdopodobnie wyroby przeznaczone dla niezbyt zamożnego odbiorcy.

Zespół tych znalezisk, a w szczególności fragmenty unikatowych stojaków ujawniają szczegóły warsztatu pracy i różnorodną ofertę wyrobów warszawskich garncarzy. Jednym z nich mógł być Jan Rosołowicz (daty życia nieznane), o którym z testamentu sporządzonego w 1696 roku wiemy, że mieszkał „na gruncie miejskim pod murem za Poboczną bramą”.

Stojak do wypalania fajek
WARSZAWA; POŁ. XVIII W.
CERAMIKA
BADANIA 1952; WARSZAWA, STARE MIASTO I MIĘDZYMURZE
MHW/DZA/ZW/1446
25 × 20 × 20 CM

Fotografie: