Stefan Kopeć

Profesor biologii Stefan Kopeć (1988–1941) nazywany jest ojcem fizjologii owadów. Dzięki jego badaniom powstała nowa dziedzina chemii – chemia owadów.

Urodził się w Warszawie w 1888 r. W 1912 uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez sześć lat pracował w Krakowie, w Zakładzie Zoologii UJ. Następnie związał się z ośrodkiem badawczym rolnictwa w Puławach, gdzie został kierownikiem Zakładu Genetyki Zwierząt, a później Zakładu Morfologii Doświadczalnej w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego. Od 1929 roku pełnił funkcję dyrektora Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa.

Od 1932 roku pracował w Warszawie jako kierownik Wydziału Biologii na Wydziale Medycyny Uniwersytetu Warszawskiego.

Naukowiec odkrył hormony owadów oraz ich wpływ na regulację procesów metamorfozy. W swoich badaniach obserwował chrząszcze (Tenebrio) oraz gąsienice brudnicy nieparki (Lymantria dispar). To właśnie eksperymenty na tych gąsienicach pozwoliły mu dokonać przełomowego odkrycia.

^{Para nieparek, fot. Jakub Strzelecki, zdjęcie pochodzi z Wikimedia Commons – repozytorium wolnych zasobów}

Dorobek naukowy Stefana Kopcia obejmuje kilkadziesiąt opracowań w języku polskim, niemieckim i angielskim Jedna z jego najważniejszych prac, pt. „Badania doświadczalne nad przeobrażeniem owadów”, została wydana w 1917 roku. Publikacja ta zainspirowała wielu zagranicznych badaczy i wytyczyła nowe kierunki badań nad neurohormonami u owadów oraz endokrynologią.

Stefan Kopeć był stypendystą Fundacji Rockefellera. W latach 20. XX wieku przebywał w Instytucie Genetyki Zwierząt w Edynburgu i w Cambridge, gdzie prowadził badania i nawiązywał współpracę z zagranicznymi naukowcami.

Po wybuchu II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne drastycznie ograniczyły działalność placówek naukowych w Warszawie. Choć funkcjonował jeszcze Państwowy Zakład Higieny oraz pięć pracowni uniwersyteckich, nie mogły one jawnie prowadzić badań ani działalności dydaktycznej. Profesor Stefan Kopeć zaangażował się w tym czasie w tajne nauczanie na Wydziale Lekarskim. Został również pierwszym dyrektorem naukowym prywatnej Szkoły Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego dr. Jana Zaorskiego. Odmówił powrotu na stanowisko kierownicze w Puławach, czym naraził się władzom okupacyjnym.

Został aresztowany 21 lutego 1941 roku z synem Stanisławem, studentem prawa, oraz córką Marią, studentką medycyny.

Zginął 11 marca 1941 roku w Palmirach, razem z synem Stanisławem i dziewiętnastoma innymi zakładnikami. Była to egzekucja przeprowadzona w odwecie za wykonanie wyroku przez kontrwywiad Związku Walki Zbrojnej wyrok śmierci na Igo Symie, współpracującym z Gestapo dyrektorze Teatru Miasta Warszawy.

Opracowała: Maria Kamińska

Bibliografia:

Karel Slama, Danuta Konopińska, Stefan Kopeć (1888-1941) w: „Wiadomości chemiczne”, 1996, nr 50, 1-2, s. 155-159
https://libraryblogs.is.ed.ac.uk/towardsdolly/2013/10/14/stefan-kopec-in-the-alan-greenwood-archive/ [dostęp 11.03.2025]
https://lekarzepowstania.pl/tajne-studia-medyczne/dyrektorzy-szkoly-zaorskiego/profesor-stefan-kopec-1888-1941/ [dostęp 11.03.2025]

Zdjęcie główne pochodzi z: https://libraryblogs.is.ed.ac.uk/towardsdolly/2013/10/14/stefan-kopec-in-the-alan-greenwood-archive/ [dostęp 11.03.2025]