WARSZAWA W BUDOWIE 7: Spór o odbudowę

Od czasu historycznej decyzji o odbudowie Warszawy minęło dokładnie 70 lat, a w spór o kształt odbudowy obróconego w gruzy miasta włączają się z niesłabnącym zaangażowaniem kolejne pokolenia, wnoszące własną perspektywę i bagaż aktualnych doświadczeń – takich jak współczesny kryzys własnościowy, związany z nieuregulowaną reprywatyzacją gruntów. Dyskusja o ewentualnej odbudowie Pałacu Saskiego czy popularność cyfrowej animacji „Warszawa 1935” wskazują, że coraz mocniejsza staje się tendencja do mitologizowania obrazu przedwojennej Warszawy. Jesteśmy świadkami kolejnej odsłony dyskusji między miłośnikami miasta zabudowanego głównie kamienicami czynszowymi i nowej stolicy, zaplanowanej po 1945 roku z uwzględnieniem idei Ruchu Nowoczesnego w architekturze.

W dyskusji mierzą się ze sobą sentymentalnie traktowany mit „Paryża Wschodu” i punkt widzenia planistów, dla których odbudowa Warszawy była wychodzeniem z kryzysu. Urbaniści skupieni w Biurze Odbudowy Stolicy za priorytet uznawali uruchomienie infrastruktury i urbanistyczne poprawienie miasta, nie troskę o poszczególne budynki. Wykorzystywali zdobyte w międzywojniu umiejętności zawodowe i aktualną wiedzę o mieście.

Jedną z najczęściej dziś podnoszonych konsekwencji takiej, a nie innej wizji odbudowy jest dekret komunalizacyjny z października 1945, zwany popularnie dekretem Bieruta. Z jednej strony przejęcie przez miasto gruntów umożliwiło odbudowę i działania na wielką skalę, budowę dróg i rozwijanie transportu publicznego, z drugiej zaś zamroziło do naszych czasów chaos własnościowy, owocujący dziś dziką reprywatyzacją i ogromnymi kosztami planistycznymi, ekonomicznymi i społecznymi, ponoszonymi przez warszawiaków. Reakcją na to są ruchy lokatorskie, debata na temat własności prywatnej oraz niewystarczającej polityki mieszkaniowej państwa.

Wystawa, objaśniając założenia odbudowy, pomaga zrozumieć współczesne miasto jako całość i zastanowić się nad jego przyszłością. To zaproponowany wtedy pomysł na Warszawę sprawił, że dziś spełnia ona swoje stołeczne funkcje, odzyskała mieszkańców i otrzymała nowe architektoniczne oblicze. Na przykładzie odbudowy ul. Nowy Świat oraz przebicia ul. Marszałkowskiej wystawa prezentuje powiązanie planów odbudowy z myśleniem awangardowym. Swoje miejsce na ekspozycji ma rekonstrukcja zabytków, zachowanie Skarpy Warszawskiej jako zielonego centrum miasta oraz kwestia poprawy sytuacji mieszkaniowej i alarmujących statystyk międzywojnia. Wystawa pokazuje też kształtowanie przestrzeni publicznych i terenów otwartych, z których do dziś korzystamy.

Wystawa „Spór o odbudowę” mieściła się w dawnym budynku Liceum im. Klementyny Hoffmanowej przy ulicy Emilii Plater 29, projektu Jerzego Baumillera, jednego ze współautorów odbudowy Warszawy.

Druga z festiwalowych wystaw, prezentowana w pawilonie wystawowym Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, zatytułowana „Radykalne nauczanie”, była przeglądem najciekawszych postaw w nauczaniu architektury i urbanistyki. Przygotowana przez zespół doktorantów Wydziału Architektury Uniwersytetu Princeton pod kierunkiem prof. Beatriz Colominy prowokuje do debaty o współczesnej kondycji edukacji architektonicznej w Polsce i do przyjrzenia się kształceniu profesjonalistów, którzy — podobnie jak ich poprzednicy z lat odbudowy Warszawy — w przyszłości będą mieli istotny wpływ na kształt naszego miasta.

Tematem wystawy były eksperymenty dydaktyczne, które odegrały kluczową rolę w ewolucji dyskursu i praktyki architektonicznej w drugiej połowie XX wieku. Wychodząc od łacińskiego radix, odnoszącego się do korzeni, fundamentów czy pochodzenia rzeczy, badacze używają słowa „radykalne” do określenia działań, które znacząco wpłynęły na kształt powojennej architektury, wstrząsając fundamentami dyscypliny i podważając leżące u jej podstaw założenia. Były to często działania pojawiające się na marginesach instytucji, mające jednak długofalowy wpływ na sposób nauczania. Wiele dzisiejszych działań na polu edukacji architektonicznej opiera się na modelach wprowadzonych przez te eksperymenty.

Wcześniejsze odsłony wystawy „Radykalne nauczanie” były prezentowane podczas 3. Triennale Architektury w Lizbonie (2013) i 14. Biennale Architektury w Wenecji (2014), gdzie wystawa ta została nagrodzona specjalnym wyróżnieniem. Odsłona warszawska została uzupełniona o sylwetki najważniejszych pedagogów architektury i urbanistyki z Polski i z Europy Środkowej i Wschodniej.

Program wydarzeń towarzyszących umożliwił poszerzenie wiedzy o najciekawszych problemach pojawiających się na festiwalowych wystawach dzięki spotkaniom i warsztatom z współtwórcami ekspozycji – międzynarodowym gronem architektów, urbanistów i teoretyków architektury. Szczególne miejsce będą miały trzy szkoły zajmujące się różnorodnymi badaniami współczesnych miast – Szkoła Architektury, Dizajnu i Inżynierii Cywilnej ZHAW w Winterthur, Wydział Architektury Uniwersytetu Princeton oraz obchodzący w tym roku swoje stulecie Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej.

Wystawa „Spór o odbudowę”
Kurator: Tomasz Fudala, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Współpraca kuratorska: Szymon Maliborski, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Architektura wystawy: Maciej Siuda
Projekt graficzny: Piotr Chuchla
Produkcja: Joanna Trytek i Julia Missala z zespołem Muzeum Warszawy

Wystawa „Radykalne nauczanie”
Kuratorzy: Beatriz Colomina i Evangelos Kotsioris
Współpraca kuratorska: Britt Eversole, Ignacio G. Galán, Anna-Maria Meister, Federika Vannucchi i inni doktoranci Wydziału Architektury Uniwersytetu Princeton
Współpraca ze strony festiwalu Warszawa w Budowie: Aleksandra Kędziorek
Architektura wystawy: Cristóbal Amunátegui i Alejandro Valdés, Amunátegui Valdés architects
Projekty graficzne: Pablo González, Smog
Koncepcja platformy multimedialnej: dpr-barcelona, Ethel Baraona i César Reyes

7. edycja festiwalu projektowania miasta Warszawa w Budowie została zrealizowana dzięki wsparciu finansowemu Miasta Stołecznego Warszawy

Partnerzy Festiwalu Warszawa w Budowie:

• Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej
• Princeton University – Program in Media and Modernity
• Szkoła Architektury, Dizajnu i Inżynierii Cywilnej ZHAW Winterthur
• Oddział Warszawski SARP
• Narodowe Archiwum Cyfrowe
• Archiwum Państwowe w Warszawie
• Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
• Culture.pl w ramach Projektu Campus
• Instytut Polski w Tel Awiwie
• Instytut Polski w Sztokholmie
• Kolektyw Syrena
• Chimney Pot
• 1500m2