Zofia Chomętowska. Albumy fotografki

Entuzjastka 1912–1935

W części Entuzjastka znalazły się wczesne zdjęcia Zofii Chomętowskiej. Pierwszy aparat dostała jako kilkuletnia dziewczynka. Rejestrowała wówczas to, co działo się dookoła niej – dom, rodziców, przyjaciół i krewnych, ukochane psy, polowania i krajobrazy Polesia, gdzie się urodziła i wychowała. Fotografowanie stało się jej nawykiem i namiętnością, a aparat fotograficzny – sprzętem, z którym się nie rozstawała. Miała go z sobą na przyjęciach rodzinnych i spacerach, a także w czasie licznych podróży, tych bliższych – do Pińska i Warszawy, gdzie często bywała, i dalszych, po Europie, w które samodzielnie wybrała się w końcu lat 20. Wtedy zainteresowała się fotografią jako dziedziną sztuki, znajdując w niej nie tylko pasję, ale i sposób na życie. Wysyłała swoje zdjęcia na konkursy fotograficzne i z czasem zaczęła je wygrywać. Małoobrazkowy aparat marki Leica, zakupiony około 1928 roku niedługo po wprowadzeniu tego modelu, umożliwił jej wypracowanie własnego stylu. Polegał on na utrwalaniu scen i krajobrazu w taki sposób, by zostały zachowane naturalność i realizm ujęcia. W tym czasie pozostawała także pod wpływem popularnych nurtów fotografii, głównie piktorializmu.

Profesjonalistka 1936–1944

Część Profesjonalistka zawiera zdjęcia robione przez Zofię Chomętowską od połowy lat 30. do 1944 roku. W 1935 roku z rodzinnego majątku na Polesiu przeniosła się na stałe do Warszawy. Wkrótce potem została przedstawiona prezydentowi Stefanowi Starzyńskiemu. Znajomość ta w zasadniczy sposób wpłynęła na dalszy przebieg jej zawodowej kariery. Starzyński zaproponował jej bowiem udział w planowanej na 1938 rok wystawie Warszawa wczoraj, dziś, jutro. W ramach tej współpracy fotografowała architekturę stolicy oraz – z reportażowym zacięciem – życie i pracę mieszkańców. Jednocześnie dokumentowała warszawskie pałace, do których miała łatwy wstęp ze względu na powiązania rodzinne i towarzyskie. Zdjęcia te, wykonywane małoobrazkową leiką, charakteryzowały się dynamiczną kompozycją i uchwyceniem naturalnego światła w przestrzeni. W tym okresie założyła firmę reklamową i wykonywała sesje dla znanych firm. Była również kierownikiem artystycznym pisma „Kobiety w pracy”. Etat fotografa w Ministerstwie Komunikacji, zdobyty w 1936 roku, pozwolił jej na usamodzielnienie się w stolicy. Wystawa indywidualna w Salonie Sztuki Czesława Garlińskiego (1939), w którym swoje prace prezentowali najważniejsi ówcześni artyści, ugruntowała jej pozycję. Wybuch wojny zastał fotografkę na Polesiu, skąd wraz z dziećmi i matką dostała się do stolicy. Skupiona na utrzymaniu rodziny, fotografowała niewiele. Po powstaniu warszawskim Chomętowska i jej bliscy trafili do obozu w Pruszkowie. W plecakach wynieśli z Warszawy najcenniejsze negatywy.

Dokumentalistka 1945

W części Dokumentalistka zebrane zostały fotografie wykonane przez Zofię Chomętowską po powrocie do zniszczonej Warszawy, w marcu 1945 roku. Wprowadziła się do mieszkania przy ulicy Poznańskiej i od razu rozpoczęła pracę jako fotografka w Biurze Odbudowy Stolicy. Dokumentując ruiny, nadawała im monumentalny, statyczny i dramatyczny wyraz, ale powracające do życia miasto sfotografowała inaczej – dynamicznie, reportersko, wykorzystując możliwości małoobrazkowej leiki, z którą się nie rozstawała. W prasie ukazywały się reklamy jej własnej firmy Foto CiF, oferującej usługi portretowe i odbitki przedwojennych zdjęć z różnych stron Polski. Krótko pełniła także funkcję szefa zespołu fotografów w organizującej się agencji prasowej Polpress (później PAP). Jednak największym wyzwaniem było dla Chomętowskiej przygotowanie zdjęć na wystawę Warszawa oskarża, która została otwarta w Muzeum Narodowym 3 maja 1945 roku.

Emigrantka 1946–1981

Zdjęcia wybrane do części Emigrantka powstawały przez trzydzieści pięć lat. Na początku 1946 roku Zofia Chomętowska przygotowywała w Londynie i Paryżu zagraniczne edycje wystawy Warszawa oskarża. Wtedy podjęła decyzję o emigracji. Najpierw wyjechała z dziećmi do Paryża i tam zaczęła organizować nowe życie, porzucając w tym czasie fotografowanie. Po raz trzeci wyszła za mąż. Brytyjski paszport dał jej możliwość podróżowania. We wrześniu 1948 roku wraz z dziećmi, mercedesem i ocalałymi z wojny rodzinnymi pamiątkami w kilkunastu skrzyniach przypłynęła do Buenos Aires. W Argentynie powróciła do robienia zdjęć. Częściej fotografowała dzieci, a z czasem wnuki oraz najbliższe otoczenie. Do kontaktu z krajem skłoniła ją decyzja polskich władz o odbudowie warszawskiego Zamku Królewskiego – by ułatwić jego rekonstrukcję, przekazała swoje przedwojenne zdjęcia wnętrz zamkowych. W 1975 roku, przyjechała do Warszawy i sfotografowała miasto po raz trzeci. Tak powstały tryptyki złożone ze zdjęć miejsc i obiektów wykonanych przed wojną, w 1945 roku i w latach 70. Cztery lata później w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy otwarta została wystawa Pół wieku Warszawy w fotografii Zofii Chomętowskiej. Jej sukces wywołał zainteresowanie twórczością fotografki zarówno w Polsce, jak i w Argentynie. W 1981 roku odbył się pokaz zdjęć warszawskich w Buenos Aires. Do końca życia fotografowała. W ostatnich latach porządkowała swoje archiwum, tnąc klisze, tworząc albumy i wykonując nowe odbitki.

Entuzjastka: Karolina Puchała-Rojek, esej Eweliny Lasoty

Profesjonalistka: Anna Kotańska, Anna Topolska, esej Karoliny Ziębińskiej-Lewandowskiej

Dokumentalistka: Anna Kotańska, Anna Topolska, esej Tomasza Ferenca

Emigrantka: Karolina Puchała-Rojek, esej Joanny Łuby

Redaktor prowadząca: Małgorzata Mycielska
Projekt graficzny i skład: Anna Piwowar
Redakcja i korekta: Julia Odnous
Zestawienie osób: Joanna Popiołek
Indeks miejsc: Małgorzata Mycielska
Skany i retusz: Dorota Pracka, Maciej Turczyniak

W sumie 440 stron (4 części), 170 x 235 mm, oprawa miękka, druk duotone, wersja językowa: polska.

Wydawcy: Muzeum Warszawy, Fundacja Archeologia Fotografii, Wydanie I, Warszawa 2016

ISBN: 978-83-62189-73-1 (MW), 978-64443-09-1 (FAF)

Nakład: 1500 egz.