Plan Le Rouge’a w skali około 1 : 6900 z 1768 roku

Tytuł: Plan de Varsovie dédié à Stanislas Auguste Roi de Pologne Grand Duc de Lithuanie. Par son très humble et très obéissant Serviteur Le Rouge Ingénieur Géographe de Sa Majesté très Chrétiene. A Paris. Chés l’Auteur, Quai S[ain]^t. Bernard, à la Croix d’or. 1768. [Plan Warszawy dedykowany Stanisławowi Augustowi Królowi Polskiemu Wielkiemu Księciu Litewskiemu. Przez jego pokornego i uniżonego sługę Le Rouge’a Inżyniera Geografa Jego Królewskiej Mości najbardziej Chrześcijańskiej. W Paryżu. U Autora, Quai S[ain]t. Bernard, à la Croix d’or. 1768.]

Skale i podziałki:

skala planu obliczona na podstawie skal miejscowych: ok. 1:6900

skala planu obliczona na podstawie podziałek umieszczonych na planie: ok. 1:6500; podziałki: 8,8 cm – 1000 Aunes (łokci dawnej miary francuskiej); 8,65 cm – 300 Toises (sążni dawnej miary francuskiej)

skala kartonu (mapy uzupełniającej, pomocniczej) obliczona na podstawie podziałek umieszczonych na planie: ok. 1:36 000; podziałki: 3,2 cm – 2000 Aunes (łokci dawnej miary francuskiej); 3,2 cm – 600 Toises (sążni dawnej miary francuskiej)

Plan Georges’a Louisa Le Rouge’a jest szczegółowym obrazem miasta ukształtowanego w epoce saskiej, wydanym już za panowania króla Stanisława Augusta. Przedstawiono na nim sieć nazwanych ulic miejskich oraz dróg poza miastem, zabudowę, część podziałów własnościowych z wyróżnieniem kościołów, ogrody i założenia pałacowe. Największą formę geomorfologiczną miasta – Skarpę Warszawską – oznaczono wyrazistym, wyjątkowo plastycznym rysunkiem kreskowym. Obszary podmiejskie, w tym Pragę, pokazano odmiennie niż wnętrze miasta – w sposób wyobrażeniowy.

Plan jest najwcześniejszą i najwierniejszą znaną dziś filiacją (łac. filia – córka); mapą pochodną pierwszego pomiarowego planu Warszawy autorstwa Pierre’a Ricauda de Tirregaille’a. Prace nad zdjęciem do tego planu Tirregaille zakończył w maju 1761 roku, a sam plan powstał w 1762 roku w dwóch wersjach ‒ rękopiśmiennej w skali około 1:1100, narysowanej na 12 arkuszach o łącznych wymiarach ponad 7 metrów w podstawie i 3,5 metra wysokości, oraz miedziorytowej, zredukowanej do skali około 1 : 6750 i odbitej na 4 arkuszach papieru. Rękopis planu nie zachował się, spłonął wraz ze zbiorami Archiwum Miejskiego w listopadzie 1944 roku.

Plan opracowany i rytowany przez Le Rouge’a to filiacja pierwszego stopnia dzieła Tirreagaille’a – autor korzystał bowiem bezpośrednio z pierwotnego planu z 1762 roku. Dość wiernie przeniósł rysunek miasta, choć jego dzieło zawiera pewne różnice względem pierwowzoru, m.in. inną dedykację w tytule: Tirregaille’a zadedykował swój plan Augustowi III, Le Rouge – Stanisławowi Augustowi. W zmianie tej czytelna jest aktualizacja planu z 1762 roku, wszak Stanisław August był koronowany w 1764 roku, a zatem po powstaniu planu pierwotnego. Plany różnią się nieco zasięgiem – Le Rouge nie przedstawił na głównym planie zachodnich peryferii miasta oraz nieco okroił zasięg na północy, w rejonie doliny rzeki Drny (dzisiejsza fosa Cytadeli). Uzupełnienie tych różnic zawiera karton, czyli plan pomocniczy obejmujący w mniejszej skali cały obszar pokazany przez Tirregaille’a. Aktualizacji w porównaniu z planem z 1762 roku dopatrzeć się można też w informacjach o pałacach i ich właścicielach.

Opracowywanie filiacji, takich jak plan z 1768 roku, było powszechnym zjawiskiem w dawnej kartografii. W ten sposób powstawały liczne kopie, a raczej przetworzenia oryginalnych dzieł. Wspomniane plany Tirregaille’a wykorzystali także między innymi Giovanni Antonio Battista Rizzi­ Zannoni, który umieścił zmniejszone przetworzenie planu jako jedną z kart wieloarkuszowej mapy Rzeczypospolitej z 1772 roku, oraz J.B.L. Aubert – w pomniejszonej filiacji z około 1790 roku. Filiacje z 1772 i z 1790 roku w przeciwieństwie do planu Le Rouge’a nie były aktualizowane. Nie uwzględniono na nich choćby przebiegu powstałych w 1770 roku wałów (okopów) Lubomirskiego – ziemnego policyjno-sanitarnego kordonu otaczającego miasto.

Plan Le Rouge’a stanowi część kolekcji Jadwigi i Henryka oraz Barbary i Jana Schielów, przekazanej przez Barbarę Schiele do zbiorów Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (obecnie Muzeum Warszawy) w marcu 2002 roku.

Dzieło jest corocznie prezentowane w oryginale na jednej ze zmian w Gabinecie Planów i Map Warszawy w ramach wystawy głównej Muzeum Warszawy, Rzeczy warszawskie. Pierwsza zmiana, na której można obejrzeć oryginał planu, trwać będzie od czerwca do sierpnia 2018 roku.

Plan publikowany w serwisie tematycznym Warszawa historyczna Biura Geodezji i Katastru plan został skalibrowany, czyli dopasowany do planu współczesnego przez Witolda Pietrusiewicza.

Planowi Warszawy autorstwa Georges’a Louisa Le Rouge’a poświęcono monografię: Katarzyna Wagner, Paweł E. Weszpiński, Georges Louis Le Rouge. Plan Warszawy 1768, Muzeum Warszawy, seria Plany Warszawy, Warszawa 2014 (wyd. I), Warszawa 2017 (wyd. II poprawione i uzupełnione).

Opracował: Paweł E. Weszpiński, Muzeum Warszawy

Plan Le Rouge’a w skali około 1 : 6900 z 1768 roku
GEORGES LOUIS LE ROUGE (1707–PO 1790)
PARYŻ; 1768
MIEDZIORYT
MHW 786/S
104 × 54 cm (połączone 2 arkusze o wymiarach 36 × 54 cm i 70 × 54 cm)

Fotografia:

***

Internetowa prezentacja planów miasta ze zbiorów Muzeum Warszawy realizowana jest w ramach muzealnego projektu e-Muzeum Kartografii Warszawy oraz we współpracy z Biurem Geodezji i Katastru m.st. Warszawy. 

Na początku roku 2018 Muzeum Warszawy i Biuro Geodezji i Katastru m.st. Warszawy nawiązały długofalową współpracę. Jednym z jej efektów jest publikacja planu Le Rouge’a z 1768 roku w Serwisie mapowym Urzędu m.st. Warszawy, w serwisie tematycznym Warszawa historyczna.

Dawne plany i mapy Warszawy ze zbiorów Muzeum wraz z ich naukowym opracowaniem zasilą Repozytorium Centralnej Bazy Danych Przestrzennych m.st. Warszawy, w którym gromadzone oraz udostępniane są dane przestrzenne dotyczące obszaru m.st. Warszawy.