Jaskółka czyni modę

Logotyp (z greckiego: λόγος logos – słowo, myśl i τύπος typos – odcisk, obraz) to znak graficzny, który służy identyfikacji. Może być przypisany do instytucji, marki, firmy albo produktu. Jego zadaniem jest wyróżnienie ich wśród konkurencji.

Jaskółka – logo Mody Polskiej

W zbiorach Muzeum Warszawy odnajdziemy wiele przedmiotów oznaczonych takimi symbolami – ich obecność pomaga w atrybucji czy datowaniu muzealiów, a niektóre z logotypów to osobne dzieła sztuki, które cieszą oko swoją wysublimowaną formą i ewokują wspomnienia. Tak z pewnością jest w przypadku logo Mody Polskiej, dzieła Jerzego Treutlera (1931 -2020).

Grafika. Na białym tle czarna sylwetka jaskółki z głową zwróconą w dół w kolorze różowym.

Reprodukcja grafiki dzięki uprzejmości Archiwum Jerzego i Aliny Treutlerów (AJAT).

Ten wybitny polski grafik, uczeń Tadeusza Kulisiewicza, uznany twórca plakatów i znaków firmowych zmarł w ubiegłym roku. Sylwetkę artysty i jego dokonania przypomniało Muzeum Plakatu, które od sierpnia do listopada 2020 roku zaprezentowało wystawę „Jerzy Treutler. Grafik Projektant. Retrospektywa”[1].

Jaskółka – logo Mody Polskiej jest niewątpliwie najbardziej popularnym projektem Jerzego Treutlera. To symbol znany niegdyś wszystkim polskim elegantkom, towarzyszący im przez 40 lat. Moda Polska, założona w 1958 roku i kierowana przez wizjonerkę – autokratkę Jadwigę Grabowską, dbała o identyfikację wizualną – zlecała projekty najlepszym artystom, wówczas u progu kariery. I tak logo zaprojektował w 1958 roku Jerzy Treutler, słynny plakat z głową Nefretete stworzył rok później inny wybitny młody twórca – Roman Cieślewicz, w 1962 roku autorką aranżacji wnętrza firmowego sklepu „Ewa” przy ulicy Wiejskiej została rzeźbiarka Alina Szapocznikow[2].

Projekt znaku graficznego

O zaprojektowanie znaku graficznego Mody Polskiej Treutlera poprosiła Xymena Zaniewska, która chwilowo współpracowała wówczas z Jadwigą Grabowską. Początkująca scenografka zwróciła się do młodego grafika, którego poznała w telewizji. Treutler wspominał, że znak powstał szybko: To był strzał w dziesiątkę. Zrobiłem, zaniosłem, przyjęli [3]. Grafik zaprojektował syntetyczną czarną sylwetkę jaskółki z główką w formie kropki w odcieniu magenta. Wybór koloru uzasadniał:

To była zimna czerwień, magenta (odrobinę rozjaśniona) czy amarant, właśnie na przekór wszechobecnej wówczas, „państwowo-socjalistycznej” czerwieni – cieplejszej z domieszka żółci[4].

Według autora łepek powinien być skierowany w lewy dolny róg.

Napis „moda polska” wykonany został czcionką Paneuropa, minuskułą. Prasa komentowała wówczas nieco uszczypliwie: Moda Polska prezentuje modę polską przez małe „m” i małe „p”.[5] Mimo tych drobnych złośliwości, nie tylko specjaliści są zgodni, że „jaskółka” to jeden z najlepszych polskich znaków firmowych. Ewa Rzechorzek, autorka książki „Moda Polska. Warszawa” pisze:

Wybór jaskółki na logo przedsiębiorstwa „importującego” zagraniczne trendy wydaje się niezwykle trafny. Bo jaskółka to symbol wędrówki, ale i domu[6].

Gdzie szukać jaskółki?

Moda Polska używała tego symbolu konsekwentnie do kresu swojej działalności w 1998 roku. Widniał na metkach, etykietach, opakowaniach firmowych[7], neonach i szyldach sklepowych , na służbowych strojach ekspedientek, a także w postaci broszek, naszyjników, klamerek przy paskach uzupełniających kreacje z Mody Polskiej. Logo reprodukowane było w licznych transformacjach, często niestety bez wiedzy autora[8]. Jaskółka bywała grubsza, chudsza, zmieniał się kolor jej główki, kierunek jej ustawienia.

*Anons reklamowy Centrali Państwowego Handlu Wewnętrznego, Repr. za: „Stolica’ 1979, nr 50, s. 12.*

Jaskółkę odnajdziemy także na metkach doszytych do ubiorów, wyprodukowanych przez Modę Polską, przechowywanych w zbiorach Muzeum Warszawy, pochodzących z lat 60. – 90. XX wieku. To naszywki z żakardowym dwubarwnym wzorem, w różnych zestawieniach kolorystycznych, np. czarno – białym, beżowo – białym, doszyte do sukni, spódnic, żakietów czy płaszczy[9].

*Metka firmowa Mody Polskiej, doszyta do damskiego płaszcza, Warszawa, lata 80./90. XX w., MHW 30731*

*Metka firmowa Mody Polskiej, doszyta do spódnicy, Warszawa, lata 80./90. XX w., MHW 31191/b*

W zbiorach Muzeum Warszawy mamy także papier firmowy Mody Polskiej z lat 80. XX w., którego wizualnym motywem jest z powtarzający się elegancki Treutlerowski znak czarnej jaskółki i różowo-czerwony napis Paneuropą „moda polska”, ujęte w cienką falistą czarną linię (MHW 29823).

*Papier firmowy Mody Polskiej, papier, nadruk barwny, lata 80. XX w., MHW 29823*

Mural Mody Polskiej

Wielu warszawiaków pamięta nieistniejący dziś reklamowy mural Mody Polskiej na ścianie budynku przy Marszałkowskiej 91/97, przy skrzyżowaniu z Żurawią, którego elementem była Treutlerowska jaskółka. Został on sfotografowany przez Edwarda Hartwiga w latach 70. XX w. (AN 4022/2/H).

Na tym samym budynku umieszczony był także neon Mody Polskiej z sześcioma lecącymi jaskółkami.

Edward Hartwig, Wielkoformatowa reklama Mody Polskiej na ścianie budynku przy Marszałkowskiej 91/97, odbitka srebrowo-żelatynowa na papierze fotograficznym, lata 70. XX w., AN 4022/2/H

Oprac. Agnieszka Dąbrowska, Lena Wicherkiewicz

[1] Wystawa Jerzy Treutler. Grafik. Projektant. Retrospektywa, Muzeum Plakatu w Wilanowie, 7 sierpnia – 15 listopada 2020; kuratorka: Ewa Reeves. Por. Jerzy Treutler. Grafik. Projektant. Retrospektywa [katalog wystawy], Warszawa 2020.

[2] Chodzi o kratę dla Salonu Mody Polskiej „Ewa”. Por. fotografia Marka Holzmana https://artmuseum.pl/pl/archiwum/archiwum-aliny-szapocznikow/323/579 [dostęp 15.01.2021].

[3] Cyt. za.E. Rzechorzek, Moda Polska. Warszawa. Warszawa 2018, s. 166.

[4] Cyt. za. E. Rzechorzek, dz. cyt, s. 162.

[5] Cyt za .E. Rzechorzek, dz. cyt., s. 166.

[6] E. Rzechorzek, dz.cyt., s. 166

[7] Por. anons reklamowy Centrali Państwowego Handlu Wewnętrznego. „Stolica’ 1979, nr 50, s. 12.

[8] E. Rzechorzek, dz. cyt., s. 162 -163. Por projekty firmowego serwisu do kawy i opakowań firmowych autorstwa Jerzego Antkowiaka. Jerzy Antkowiak. Moda Polska [folder towarzyszący wystawie w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, 6 października.2018 – 17 marca.2019], Łódź 2018, nlb.

[9] Por. m.in. ubiory: MHW 29440, MHW 29441/a-c, MHW 29445, MHW 29717/a-b, MHW 29818, MHW 30731, MHW 31291/a-b, MHW 31419, MHW 31420, MHW 31421/1-3.