Najnowsze nabytki Muzeum Warszawy

Dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w lipcu 2015 roku Muzeum Warszawy wzbogaciło swe zbiory o sześć rzeźb Gustawa Zemły.

Są to modele, projekty lub prace związane z warszawskimi pomnikami: Polegli–Niepokonani 1939–1945, Bitwy o Monte Cassino, Henryka Sienkiewicza i Juliusza Słowackiego (niezrealizowany). Rzeźby poszerzają posiadaną przez Muzeum Warszawy kolekcję redukcji, modeli i autentycznych elementów warszawskich pomników.

Gustaw Zemła

Gustaw Zemła (ur. 1931) jest zaliczany do najwybitniejszych współczesnych polskich rzeźbiarzy zajmujących się rzeźbą pomnikową, sakralną i studyjno-kameralną. W latach 1952–1958 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, w której następnie pracował przez ponad pół wieku jako wykładowca na Wydziale Rzeźby (1958–2012).

Jest autorem wielu znanych pomników, które na trwałe wpisały się w pejzaż polskich miast, m.in.:

Powstańców Śląskich w Katowicach (1967),
Władysława Broniewskiego w Płocku (1972),
Polegli–Niepokonani 1939–1945 w Warszawie (1973),
Czynu Polaków w Szczecinie (1979),
Dekalogu w Łodzi (1995),
Bitwy o Monte Cassino w Warszawie (1999).

Od 1986 roku zrealizował dziewięć pomników papieża Jana Pawła II.

W latach 60. i 70. XX wieku Gustaw Zemła należał do artystów, którzy przełamywali stereotypowe rozwiązania stosowane w polskiej rzeźbie pomnikowej. Stworzył formułę pomnika, który był jednocześnie nowoczesny w formie, czytelny w wyrazie i osadzony w tradycji. Rezygnując z tradycyjnej realistycznej figury na cokole, artysta nie przedstawiał tematu wprost, ale poprzez symbol, metaforę. Jego prace z tego okresu charakteryzowała oszczędności środków wyrazu, operowanie zwartą bryłą i monumentalizm. Widać w nich inspiracje starożytną sztuką grecką.

Jednym z ulubionych motywów artysty stały się skrzydła nawiązujące do uskrzydlonej bogini zwycięstwa Nike, kojarzące się z wolnością i wyzwalaniem się człowieka z krępujących go więzów. Wiele pomników Gustawa Zemły odnosi się do polskiej historii, narodowej pamięci o dramatycznych wydarzeniach XX wieku, dotyczy ludzkiego cierpienia, heroizmu – tematów o dużym ciężarze i ładunku emocjonalnym.

Na początku lat 80. XX wieku nastąpił wyraźny zwrot Gustawa Zemły w kierunku form tradycyjnych, bardziej realistycznych oraz tematyki religijnej.

Leżący z tarczą I

Zdjęcie główne: 1959, terakota, 21 x 52 cm, MHW 29349

Rzeźba powalonego przez wroga wojownika, który zasłania się tarczą. Deformacje proporcji ciała oraz nierówna faktura terakoty dają silne wrażenie ekspresji i dramatyzmu. Postać, nawiązująca do antycznych rzeźb Konającego wojownika i Umierającego Gala, jest uniwersalnym symbolem niezłomnej walki. Rzeźba rozpoczyna cykl poszukiwań formalnych, które doprowadziły do ukształtowania ostatecznej formy wojownika z monumentu Polegli–Niepokonani 1939–1945.

Leżący

1967, brąz, 51 x 60 cm, MHW 29350

Półleżąca zdeformowana postać bez głowy, kończyn, z rozszczepioną górną częścią ciała. Rzeźba może być traktowana zarówno jako świadectwo kształtowania się idei plastycznej pomnika Polegli–Niepokonani 1939–1945, jak i samodzielne dzieło sztuki – ponadczasowy symbol bólu i cierpienia.

Uskrzydlona Kolumna I

1995, gips, 84 cm, MHW 29351

Projekt Pomnika Bitwy o Monte Cassino w skali 1:10. Pomnik stanął w parku przy ulicy Andersa w Warszawie w 1999 roku w 55. rocznicę bitwy. Nawiązuje do rzeźby Nike z Samotraki, która została przez artystę zredukowana do formy antycznej strzaskanej kolumny ze skrzydłami. Skrzydła Nike – układające się w literę „V” – symbolizują zwycięstwo oraz odwojują się do narodowego mitu husarii. Śnieżnobiała kolumna głosi chwałę bohaterów zwycięskiej bitwy.

Uskrzydlona Kolumna I

1996, gips, wys. 170 cm, MHW 29352

Model Pomnika Bitwy o Monte Cassino w skali 1:5. Na jej podstawie został odkuty monument w białym marmurze.

Model Pomnika Henryka Sienkiewicza

2001, brąz, 50 cm, MHW 29353

Model pomnika odsłoniętego w 2000 roku w warszawskich Łazienkach. Przedstawia pisarza w pozycji siedzącej, z lewą ręką opartą o ławkę, podczas gdy z prawej wypadają mu trzy kartki rękopisu. Pomnik o tradycyjnej formie, ale doskonale wpisujący się w otoczenie parku.

Projekt Pomnika Juliusza Słowackiego

1961, gips metalizowany, wys. 73 cm, MHW 29354

Projekt niezrealizowany, wykonany na konkurs w 1961 roku, na którym zdobył II nagrodę. Siedzącemu poecie towarzyszy górująca nad nim uskrzydlona muza. W projekcie artysta po raz pierwszy zastosował motyw uskrzydlonej postaci, charakterystyczny dla wielu późniejszych jego realizacji.

Zakup dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu: Kolekcje, priorytet – Regionalne kolekcje sztuki współczesnej.