Plakietka „Złota Kaczka”

Metalowa plakietka przedstawia Złotą Kaczkę, bohaterkę jednej z najbardziej znanych warszawskich legend, strażniczkę skarbów ukrytych w lochach Zamku Ostrogskich przy Tamce. Jej autor Henryk Grunwald (1904–1958) był artystą wszechstronnym: rysownikiem, malarzem, metaloplastykiem, złotnikiem i poetą. W latach trzydziestych XX wieku zasłynął jako autor metalowych form zdobniczych. Tworzył biżuterię ze srebra, miedzi i mosiądzu, ozdobne naczynia oraz wykonywane technikami kowalskimi detale architektoniczne. Zyskał uznanie krytyki i środowiska, co sprawiło, że stał się głównym projektantem dekoracyjnych metalowych elementów, zdobiących gmachy użyteczności publicznej stolicy tego czasu.

Prace Grunwalda cechuje niezwykła świadomość walorów tworzywa, pozwalająca wykorzystać jego właściwości i urodę do podniesienia wartości kompozycji. Nie różnicował też działań artystycznych na sztukę wysoką i użytkową – drobne wyroby metaloplastyczne stanowiły dla niego równorzędny z malarstwem czy rzeźbą środek wypowiedzi artystycznej. Henryk Grunwald był prekursorem artystycznej biżuterii z niekosztownych materiałów. Konsekwentnie odwoływał się do doświadczeń rzemiosła kowalskiego. Uproszczone, zgeometryzowane formy wynikały także z inspiracji rysunkiem i grafiką, wywodziły się z repertuaru wątków plastycznych obecnych w ówczesnej sztuce europejskiej, tradycji narodowej i ludowej ornamentyce. W biżuterii często przetwarzał motywy zaczerpnięte z baśni i podań ludowych. Szczególnie chętnie odwoływał się do legend warszawskich. Zdecydowaną faworytką była Syrena, oprócz niej na wisiorach i broszach gościli również Bazyliszek i Złota Kaczka.

W czasie drugiej wojny światowej Henryk Grunwald mieszkał w Warszawie. Walczył w powstaniu warszawskim 1944 roku na Starym Mieście. Po wojnie zaangażował się w odbudowę stolicy, przygotował kraty do arkad Grobu Nieznanego Żołnierza i metalowe detale do Pałacu Rady Ministrów, Belwederu, Filharmonii Narodowej. Powrócił również do projektowania biżuterii, którą wykonywali współpracujący z nim grawerzy Stefan Chmielecki (1911-1984) i Wojciech Jurkowski (1939-2007). W latach pięćdziesiątych odbiorcami tych prac była Cepelia oraz liczne ambasady. Te metalowe drobiazgi pełniły rolę podarunków. Projektowane przez Grunwalda brosze i zawieszki, stanowiły, podobnie jak plakietka ze Złotą Kaczką, przykłady wyrobów pamiątkarskich wysokiej klasy artystycznej.

Plakietka Złota Kaczka
PROJ. HENRYK GRUNWALD, WYK. STEFAN CHMIELECKI
WARSZAWA; 1946–1950
MIEDŹ, SREBRO (?) SZTANCOWANE, GRAWEROWANE, WYCINANE
MHW 17656
12,5 × 10,5 × 0,2 CM
MHW 17656

Fotografia: