25.01.2021 / Aktualności, Muzeum Warszawskiej Pragi, Prawobrzeżni
Jan Wedel
Jan Wedel (1874-1960) należał do trzeciego pokolenia znanych warszawskich cukierników. Zbudował dla firmy nową fabrykę na Kamionku i przeniósł tu produkcję. Dzięki temu Pierwsza Krajowa Fabryka Czekolady „E. Wedel” z adresem Warszawa-Praga, Zamoyskiego 28/30 stała się światową marką.
Otrzymał staranne wykształcenie. Ukończył Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie i Wydział Mechaniczny Politechniki w Charlottenburgu. Uzyskał tytuł doktora chemii na Uniwersytecie we Fryburgu. Mówił biegle po niemiecku, francusku i angielsku.
Kierownictwo rodzinnej firmy przejął w 1923 roku. Na zakupionej jeszcze przez ojca ziemi na prawnym brzegu Wisły w latach 1927-1931 zbudował nową fabrykę, zmieniając na zawsze krajobraz Kamionka. Pozwoliło mu to zwielokrotnić produkcję i rozszerzyć działalność. Nowy gmach, wzniesiony według projektu arch. Józefa Napoleona Czerwińskiego, został – jak wówczas pisano – „urządzony według najnowszych wymogów techniki i higieny”.
Jan Wedel stworzył supernowoczesne przedsiębiorstwo, miejsce, w którym nie tylko produkowano najwyższej jakości wyroby cukiernicze, ale także gromadzące ludzi z pasją, oddanych zakładowi.
W 1937 roku zatrudniał już około 1300 pracowników (w tym wiele kobiet). Dla nich przy fabryce powstały domy mieszkalne, funkcjonowały m.in.: stołówka, świetlica z biblioteką, sala gimnastyczno-widowiskowa, ambulatorium, łaźnie, przedszkole, teatr, czy klub sportowy „Rywal”. W swojej posiadłości w Świdrze zorganizował ośrodek wypoczynkowy dla pracowników, wykupił też tereny w pobliżu Parku Skaryszewskiego i przeznaczył na pracownicze ogródki działkowe. Był jednym z fundatorów pomnika Ignacego Paderewskiego, wspierał budowę kościoła MB Zwycięskiej na Kamionku i warszawski Komitet Opieki Społecznej.
Był nowoczesnym menadżerem-wizjonerem. Rozwijał i promował własną markę, otwierał nowe sklepy, inwestował w kampanie i gadżety reklamowe. Sensację wzbudził w 1936 roku, kupując dla firmy samolot RDW 113 – pierwszą w Polsce maszynę na usługach prywatnego przedsiębiorstwa. Transportował nią m.in. wyroby do swoich filii w Gdyni i w Paryżu.
W jego sklepach, oprócz różnych rodzajów czekolady, karmelków, wafelków, ptasiego mleczka i luksusowych pralinek, można było znaleźć kolorowe drewniane zwierzątka-bombonierki z praskiej wytwórni zabawek Edwarda Manitiusa, czy specjalnie zaprojektowane przez artystów karty do brydża, klocki, karty z wizerunkami gwiazd kina, bajki dla dzieci. Przy wejściu do Parku Skaryszewskiego postawił pierwszy w mieście automat, w którym można było kupić słodycze.
Opakowanie na słodycze – Miś, Edward Manitius, Wytwórnia Zabawek i Wyrobów Zdobniczych E. Manitius, między 1930 a 1939, Warszawa, zb. Muzeum Warszawy, fot. A. Niakrasau
We wrześniu 1939 r. Jan Wedel zadecydował o otwarciu magazynów zakładowych i rozdaniu produktów spożywczych wśród mieszkańców oblężonej Warszawy. Podczas okupacji dr Wedel aktywnie wspierał działalność konspiracyjną, ale także pomagał wielu ludziom (m.in. artystom, literatom, intelektualistom), pozbawionym możliwości zarobkowania w trudnych czasach. Jego pracownicy otrzymywali stałe deputaty, wysyłał paczki więźniom obozów jenieckich i koncentracyjnych, a innych zatrudniał ratując przed wywiezieniem na roboty.
Jan Wedel nie miał własnych dzieci, więc do pracy w firmie przygotowywał siostrzeńców, synów swojej siostry Eleonory Whitehead: Franciszka, Georga, Ryszarda, Alfreda, Karola i Jana. Jako swojego następcę naznaczył najstarszego z nich – Franciszka Whiteheada.
Kolejny z braci, Ryszard, miał poprowadzić farmę mleczną Wedla w Markach. Jednak uruchomiona ponownie po zakończeniu wojny fabryka została Wedlowi odebrana. Początkowo został w niej zatrudniony jako doradca fachowy, ale już w końcu roku 1945 usunięto go z pracy i ze służbowego mieszkania na Kamionku. Wkrótce przedsiębiorstwo upaństwowiono.
Jan Wedel do końca życia miał zakaz wstępu do swojej fabryki. Zmarł 31 marca 1960 roku i został pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie. Żegnało go wielu jego dawnych pracowników, przyjaciół i mieszkańców Warszawy.
Opracowała: Jolanta Wiśniewska
Dowiedz się więcej:
O. Budrewicz, Opowieść pachnąca czekoladą, Warszawa 2004
