21.09.2020 / Aktualności, Muzeum Warszawskiej Pragi, Prawobrzeżni
Kazimierz Szpotański
Kazimierz Szpotański (1887-1966) stworzył na Kamionku jedną z najnowocześniejszych i najbardziej innowacyjnych polskich fabryk XX wieku. Inżynier elektryk, pionier przemysłu aparatów elektrycznych, współzałożyciel i wieloletni prezes Stowarzyszenia Elektryków Polskich, społecznik.
Był człowiekiem z wizją, kiedy w 1918 roku założył Fabrykę Aparatów Elektrycznych, był to zatrudniający dwóch pracowników warsztat, funkcjonujący w dwupokojowym mieszkaniu przy ul. Mirowskiej. Przeniesiona wkrótce na Kamionek firma, szybko stała się największym w przedwojennej Polsce przedsiębiorstwem produkującym urządzenia elektryczne.
W latach 30. XX w. zatrudniała nawet 1600 pracowników, w tym około dwie setki inżynierów i techników. Działające w fabryce biura projektowe stanowiły awangardę polskiej myśli technicznej tego okresu. Już po wojnie około dwudziestu inżynierów z fabryki Szpotańskiego zasiliło szeregi kadry akademickiej Politechniki Warszawskiej, Gdańskiej, Łódzkiej czy Wrocławskiej.
Założenie i działanie FAE na Kamionku, a potem jej filii w Międzylesiu, zmieniło krajobraz tych części miasta. społeczność jej pracowników była silnie związana z zakładem. Przy fabryce działały m.in. sklep, biblioteka, klub sportowy, ochronka dla dzieci, ale równie istotna była panująca tu atmosfera pracy oraz stosunki między właścicielem, kadrą kierowniczą i robotnikami. Ze stołówki korzystali wszyscy razem, bez względu na zajmowane stanowisko. Organizowano wspólne uroczystości, wyjazdy sportowe i rekreacyjne. Fabryka stanowiła pasję życia jej założyciela – była jego trzecim dzieckiem. Tu był jego dom, w którym mieszkał z rodziną, tu wychowywały się i zdobywały doświadczenie zawodowej jego dzieci: Krystyna i Jacek.
Sztandarowym produktem FAE były liczniki elektryczne, które jeszcze długo po wojnie można było znaleźć w polskich domach. W jej katalogach widniało ok. 400 aparatów. Produkowano podgrzewacze wody, wielkie transformatory, ale także pionierskie aparaty rentgenowskie. Konstruowano tu również silniki do samochodów elektrycznych, w których Kazimierz Szpotański widział przyszłość komunikacji.
Fabryka była znana z wysokiej jakości i standardów wykonania, co było wynikiem m.in. wprowadzonego w zakładzie systemu JEEN. JEEN oznaczało jakość, estetykę, ekonomię i nowoczesność wyrobu. Dzięki temu z powodzeniem konkurowano z takimi firmami jak niemiecki Siemens.
W 1937 r. Kazimierz Szpotański otrzymał z rąk Prezydenta Mościckiego Krzyż Kawalerski Odrodzenia Polski jako zasłużony przemysłowiec Warszawy. Warto przypomnieć, że jego pradziadek Kazimierz Dunin Szpotański w 1813 r. został odznaczony przez Napoleona Legią Honorową za męstwo w bitwie pod Lipskiem.
W czasie okupacji FAE dawała zatrudnienie i poczucie bezpieczeństwa wielu ludziom. Działania i troska jej właściciela uratowały niejedno życie. Kazimierz Szpotański sam w 1942 r. trafił na Pawiak, skąd rodzina i przyjaciele zdołali go wydostać po kilku miesiącach.
Uruchomiona i odbudowana ze zniszczeń wojennych fabryka w 1947 r. fabryka została znacjonalizowana, a Kazimierz Szpotański musiał wyprowadzić się z rodzinnego domu przy ul. Kałuszyńskiej. W pamięci mieszkańców Kamionka pozostała jego niezwykła osobowość, otwarty stosunek do pracowników oraz wielka społeczna wrażliwość.
Opracowała: Jolanta Wiśniewska
Dowiedz się więcej: „Kazimierz Tadeusz Szpotański (1887-1966)”, autorzy: Jacek Szpotański, Jerzy Hickiewicz, Ryszard Nodzyński, Ryszard Frydrychowski, Zbigniew Filinger, Warszawa 2018 (Wydawnictwo z serii „100 ksiązek na 100-lecie SEP”)
