Tadeusz Borowski

Tadeusz Borowski (1922-1951) – poeta, pisarz, autor zbioru opowiadań „Pożegnanie z Marią” w czasie okupacji mieszkał, pracował i tworzył na warszawskim Kamionku.

Na początku 1942 roku Tadeusz Borowski przeprowadził się na stałe na Skaryszewską 4. Pracował jako nocny stróż i magazynier w Składzie Materiałów Opałowych i Budowlanych Inżynierów Jana i Stanisława Pędzichów. Zamieszkał przy kantorku w nieistniejącym dziś, należącym do firmy baraku.

Miał 20 lat gdy studiował polonistykę na tajnym komplecie uniwersyteckim, zorganizowanym przez prof. Juliana Krzyżanowskiego. W pokoiku Borowskiego na Skaryszewskiej odbywały się konspiracyjne wykłady, spotykała się młodzież, która zawiązała nieformalną przyjacielsko-artystyczną grupę „esencjalistów”. Dyskutowali, czytali wiersze i prezentowali swoje własne próby literackie. Do grupy należeli m.in. Edmund Kujawski, Piotr Słonimski, Tadeusz Sołtan, Stanisław Marczak-Oborski. Na Skaryszewskiej Borowski odkrywał literaturę, spotykał się z przyjaciółmi i narzeczoną, Marią Rundo. Tutaj też stawiał pierwsze kroki jako poeta. W końcu 1942 r. odbyło się w tym miejscu wesele przyjaciół poety – Zofii Neugebauer i Jerzego Kreutza, upamiętnione w „Pożegnaniu z Marią”.

Niepozorny lokalik wykorzystywano do działań konspiracyjnych. Pod bokiem okupanta – bo po sąsiedzku, w dawnej szkole, działał niemiecki obóz przejściowy, Dulag nr 1, z którego wysyłano ludzi na przymusowe roboty do Niemiec – powielano tajny „Biuletyn Informacyjny”. Na tym samym powielaczu Tadeusz Borowski ręcznie odbił pierwsze egzemplarze swojego debiutanckiego tomiku wierszy „Gdziekolwiek ziemia” (1942).

25 lutego 1943 r. Borowski został aresztowany w „kotle” w mieszkaniu Marii i Czesława Mankiewiczów przy ul. Puławskiej, gdzie poszedł szukać narzeczonej. Trafił na Pawiak, a potem do obozu w Auschwitz. Na Skaryszewską już nie wrócił.

Doświadczenia z tego okresu, obserwowana z perspektywy Skaryszewskiej okupacyjna rzeczywistość (zwłaszcza dramatyczne sceny rozgrywające się co dzień pod Dulagiem), stały się dla pisarza inspiracją i tworzywem literackim. Wątki autobiograficzne są widoczne szczególnie wyraźnie w wydanym tuż po wojnie opowiadaniu „Pożegnanie z Marią”. Ulicy poświęcił również jeden ze swoich wierszy. W 2019 r. na fasadzie domu stojącego na posesji, na której w czasie okupacji mieszkał Borowski, odsłonięto tablicę pamiątkową.

Opracowała: Jolanta Wiśniewska

Dowiedz się więcej:

Tadeusz Drewnowski „Ucieczka z kamiennego świata”, Warszawa PIW 1972

Mężczyzna, ciemne włosy, lekko uśmiechnięty, ubrany w koszulę

Fotografia pochodzi z publikacji: Wiesław Głębocki, Karol Mórawski, Kultura Walcząca 1939-1945, Warszawa 1985