14.01.2025 / Aktualności, Muzeum Warszawskiej Pragi, Prawobrzeżni
Stanisława Umińska/Siostra Benigna
Stanisława Umińska/Siostra Benigna (1901-1977) – aktorka, zakonnica, przełożona Domu dla dziewcząt „Przystań” w dawnym Henrykowie.
Stanisława Umińska
Pochodziła z niezamożnej, wielodzietnej warszawskiej rodziny. Sztuki aktorskiej uczyła się na Kursach Wokalno-Dramatycznych H.J. Hryniewieckiej. Była jedną z najzdolniejszych aktorek swojego pokolenia. Szczególne uznanie zyskała dzięki rolom: Puka w „Śnie nocy letniej”, Orcia w „Nie-Boskiej Komedii”, Isi w „Weselu”, Consueli w „Ten, którego biją po twarzy”, czy Glorii w „Nigdy nie można przewidzieć”.
Od sezonu 1919/1920 występowała w Teatrze Polskim, kierowanym przez Arnolda Szyfmana. Tam też poznała i zaprzyjaźniła się z Leonem Schillerem. W 1921 r. zagrała w filmie „Pan Twardowski”, a w 1923 w kabarecie „Stańczyk” wykonywała tekst „Mała Gigolette”, napisany specjalnie dla niej przez Juliana Tuwima.
Siostra Benigna
Po osobistej tragedii (w 1924 r. w Paryżu zastrzeliła śmiertelnie chorego narzeczonego, Jana Żyznowskiego) całkowicie zmieniła swoje życie i została zakonnicą. Wstąpiła do świeckiego Stowarzyszenia „Samarytanki”, które później przekształciło się w Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego. Śluby wieczyste złożyła w 1936 roku w domu „Samaria” w Niegowie koło Wyszkowa.
Dom dla dziewcząt „Przystań”
W latach 1937-1944 była przełożoną Domu dla dziewcząt „Przystań” w dawnym Henrykowie (ob. Białołęka, ul. Modlińska 257). Trafiały tam dziewczęta z ulicy, mające konflikt z prawem, często nieletnie.
Oprócz pracy w ogrodzie, kursów pierwszej pomocy, gotowania i szycia, wychowanki „Przystani” chodziły do kina, do parku, uczestniczyły w zajęciach chóru i przygotowywały z siostrami przedstawienia teatralne. Nowe formy działania, resocjalizacja przez sztukę, miały wpływ na atmosferę i charakter placówki.
W czasie okupacji w domu przy Modlińskiej znaleźli schronienie ludzie z konspiracji, ratowano żydowskie dzieci i dziewczęta, którym wyrabiano fałszywe kenkarty. Było to możliwe dzięki współpracy z takimi osobami, jak Irena Sendlerowa, Magdalena Langer, Jan Starczewski, czy matka Matylda Getter.
Pastorałka
Z inicjatywy Umińskiej w zakładzie działał też konspiracyjny teatr. Do historii przeszło przedstawienie „Pastorałki”, które przygotowali Leon Schiller i Tacjanna Wysocka. Aktorkami były dziewczęta z „Przystani”, widzami – znani aktorzy, literaci, artyści. Zimą 1943 r. obejrzeli je m.in. Elżbieta Barszczewska, Jerzy Andrzejewski, Andrzej Łapicki, Marian Wyrzykowski i Czesław Miłosz, który po latach napisał, że dzięki temu wie, czym jest prawdziwy teatr.
W latach 1943-1944 Schiller wyreżyserował w Henrykowie także „Gody weselne” i „Wielkanoc”. Ogółem podczas okupacji przy Modlińskiej odbyło się około trzydziestu konspiracyjnych przedstawień.
We wrześniu 1944 r. siostry i ich podopieczne musiały ostatecznie opuścić „Przystań”.
Siostra Benigna Stanisława Umińska zmarła w dzień Bożego Narodzenia 25 grudnia 1977 r. w miejscowości Gaj (pow. wyszkowski) i została pochowana w kwaterze sióstr samarytanek na cmentarzu parafialnym w Niegowie.
Tradycję świątecznych przedstawień „Pastorałki” kontynuowano także po wojnie w innych domach prowadzonych przez Zgromadzenie.
Główne zdjęcia:
- Stanisława Umińska, l. 20. XX w., zbiory NAC;
- Stanisława Umińska/Siostra Benigna, l. 30. XX w., archiwum Zgromadzenia Sióstr Benedyktynek Samarytanek w Niegowie.
Dowiedz się więcej:
- A. Mieszkowska, B. Włodkowski, Modlińska 257. Miejsce magiczne, Warszawa 2015;
- P. Zuchniewicz, Miłość do śmierci. Opowieść o Stanisławie Umińskiej, aktorce, zabójczyni, zakonnicy, Warszawa 2023.
Opracowała Jolanta Wiśniewska.
Stanisława Umińska była jedną z bohaterek wystawy w Muzeum Warszawskiej Pragi „Prawobrzeżne” (22 listopada 2023 roku – 21 lipca 2024 roku).
Wystawa opowiadała o dziewięciu kobietach związanych z prawobrzeżną Warszawą, które łączyła ambicja, determinacja i chęć dokonywania zmian – i we własnych życiorysach, i w otaczającym je świecie. Miały różne zajęcia i cele, stawały przed innymi wyzwaniami. Były niezależne, zdeterminowane i zaangażowane w pomoc innym, przetarły szlaki dla wielu kobiet.
Filmowy portret z cyklu „Prawobrzeżne” został zrealizowany w ramach projektów rewitalizacyjnych dofinansowanych przez Miasto Stołeczne Warszawa.
