Witold Hulewicz

Witold Hulewicz (1895-1941) uznawany jest za ojca teatru Polskiego Radia. Jest autorem opracowania „Teatr wyobraźni” (wyd. 1935), w którym zawarł założenia teoretyczne i wskazówki dla twórców słuchowisk radiowych.[1]

Urodził się w Wielkopolsce, w rodzinnym majątku Kościanki, położonym niedaleko Wrześni. Maturę zdał w Gnieźnie. Studiował filologię polską i muzykologię na Uniwersytecie Poznańskim. Był poetą, literatem, tłumaczem, redaktorem, publicystą i krytykiem, wreszcie organizatorem życia społeczno-kulturalnego. Początkowo był związany z Poznaniem, w którym z bratem Jerzym założył Spółkę Wydawniczą „Ostoja”. W wydawanym przez nią dwutygodniku „Zdrój” publikował tłumaczenia utworów niemieckich poetów pacyfistów – walczył wraz z nimi u boku na belgijskim froncie I wojny światowej. Publikował pod pseudonimem artystycznym „Olwid”.

Jego debiutem poetyckim był tomik wierszy pt. „Płomień w garści” (1921). Kolejne zbiory poezji to „Lament królewski” (1929), „Sonety instrumentalne” (1928), „Miasto pod chmurami” (1931) – zbiory poezji o ukochanym Wilnie. Jego twórczość liryczna miała charakter ekspresjonistyczny.

Jako pasjonat muzyki opracował biografię Beethovena pt. „Przybłęda Boży” (wyd. 1927). Rękopis biografii Fryderyka Chopina jego autorstwa, przygotowany już do druku, pochłonęła niestety pożoga wojenna. Jako muzyk, często wspólnie z Tadeuszem Łopalewskim, wielokrotnie koncertował podczas organizowanych na Wileńszczyźnie wieczorów literacko-muzycznych.

Był tłumaczem z jęz. niemieckiego i francuskiego, równocześnie zajmował się teorią przekładu („Polski Faust”, wyd. 1926). Polskojęzycznym czytelnikom przybliżył twórczość poetycką Rainera Marii Rilkiego – „Księgę obrazów”, „Księgę godzin”, „Elegie duinejskie” (tłum. ze Stefanem Napierskim[2]) oraz monografię „August Rodin” i powieść „Malte”. Przekładał również utwory J. G. Goethego, T. Manna, M. Broda, R. Tagorego i Paula Valery’ego.

Był związany z Warszawą i Wilnem. Zwłaszcza okres wileński był dla niego najbardziej twórczy. Od 1927 roku pracował w tamtejszej rozgłośni Polskiego Radia na stanowisku kierownika literackiego. Dał się poznać jako doskonały animator życia kulturalnego. W Wilnie zainicjował powstanie Zawodowego Związku Literatów Polskich oraz Rady Wileńskich Zrzeszeń Artystycznych. W ramach tej działalności organizował spotkania w dawnym klasztorze oo. bazylianów pod nazwą „Środy literackie”. Do Wilna sprowadził też nowatorski zespół teatralny „Reduta” Juliusza Osterwy, z którym blisko współpracował, także jako jego kierownik literacki. W 1925 roku był redaktorem i wydawcą „Tygodnika Wileńskiego”. Po konflikcie z oponentami skupionymi wokół „Słowa” Stanisława Cata Mackiewicza i pojedynku z redaktorem „Słowa”, Hulewicz został przeniesiony do Warszawy. W latach 1934-1939 kierował działem literackim warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia, która mieściła się wówczas na ul. Zielnej 25.

Po wybuchu II wojny światowej początkowo planował udać się na emigrację, zgodnie z apelem pułkownika Umiastowskiego – rzecznika propagandy Naczelnego Wodza. Zmienił jednak zdanie i spod rumuńskiej granicy wrócił do stolicy z uwagi na córkę i matkę. Zaangażował się w działalność konspiracyjną Komendy Obrońców Polski – został redaktorem naczelnym jej organu prasowego „Polska żyje!”. Działał pod pseudonimem konspiracyjnym „Grzegorz”.

W odpowiedzi na wezwanie, po rewizji przeprowadzonej w jego mieszkaniu, zgłosił się do siedziby gestapo w al. Szucha. Został aresztowany. Przebywał na Pawiaku, gdzie początkowo był wykorzystywany jako bibliotekarz. Nie zaprzestał wtedy redagowania gazety konspiracyjnej. Torturowany podczas śledztwa, nikogo nie wydał.

Zginął 12 czerwca 1941 roku o świcie, postrzałem w górę klatki piersiowej z prawej strony. W egzekucji tej, wykonanej w przypadający wtedy dzień Bożego Ciała, zamordowano 29 osób – 14 kobiet i 15 mężczyzn. Ich ekshumowane szczątki spoczywają w rzędzie IX palmirskiego cmentarza-mauzoleum.

Opracowała: Maria Kamińska

Bibliografia

Polecane książki biograficzne i opracowania:

Agnieszka Hulewicz-Feillowa, Rodem z Kościanek, Kraków, 1988
Agnieszka Karaś, Miał zbudować wieżę, Warszawa, 2003
Praca zbiorowa pod red. Andrzej Hejmej, Irena Fedorowicz, Karolina Mytkowska, Pasaże Witolda Hulewicza, Kraków, 2017

Audycje radiowe:

Dwie do setki pod red. Jakuba Kukla i Andrzeja Zielińskiego pt.: Witold Hulewicz – radiowiec, poeta, tłumacz, żołnierz z udziałem Agnieszki Karaś, Iwony Rusek, Romualda Karasia (współzałożyciela i prezesa honorowego Stowarzyszenia im. Witolda Hulewicza), Jerzego Biernackiego (ze Stowarzyszenia im. Witolda Hulewicza), Kamila Zalewskiego, Polskie Radio Dwójka [dostęp 17.06.2025]
Tomasz Lerski, Srebrna zapalniczka. Rzecz o Witoldzie Hulewiczu, reż. Romuald Wicza-Pokojski, realizacja akustyczna Andrzej Brzoska, muzyka Piotr Moss, kier. prod. Beata Jankowska, Jedynka Polskie Radio Jedynka [dostęp 17.06.2025]
„Pogrzeb Kiejstuta” – pierwsze oryginalne słuchowisko Polskiego Radia. Audycja Anny Stępniak z cyklu Kulturalny wieczór z Jedynką. PR 15.06.2010 [dostęp 17.06.2025]

Czasopisma internetowe, materiały audiowizualne:

Jerzy Wojtkiewicz, „Chciał zbudować wieżę…” w: „Magazyn Wileński”: http://www.magwil.lt/material,chcial-zbudowac-wieze-%EF%BF%BD,683.html [dostęp 17.06.2025]
Miła Bestyjka. Helena Hulewiczowa – fotografka amatorka – cz. 1 i 2: https://www.profotografia.pl/portal/wystawy-i-spotkania/mila-bestyjka-helena-hulewiczowa-fotografka-amatorka/ [dostęp 17.06.2025]

Zdjęcie główne: https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/26023/ [dostęp 16.06.2025]

[1] Witold Hulewicz, Teatr wyobraźni, Uwagi o słuchowisku i literackim scenariuszu radjowym, Warszawa 1935 (pisownia oryginalna)

[2] Stefan Napierski (wł. Marek Eigier) zginął podczas egzekucji w Palmirach 2 kwietnia 1940 roku.