19.04.2021 / Aktualności, Muzeum Warszawskiej Pragi, Prawobrzeżni

Tosia Altman

Jedna z najważniejszych działaczek Żydowskiej Organizacji Bojowej – konspiracyjnej organizacji zbrojnego oporu Żydów polskich podczas II wojny światowej. 

Tosia Altman (1918 – 1943) – właściwie Tova Altman urodziła się 24 VIII 1918 r. we Włocławku. Związana była z organizacją Haszomer Hacair (Młody Strażnik) – syjonistyczną organizacją skautowską. Od 1938 r. działała w dowództwie organizacji zajmując się m.in. werbowaniem nowych członków w miastach Generalnego Gubernatorstwa. 

W 1941 r. z Leą Koziebrodzką organizowała grupy samoobrony w getcie wileńskim. Sporządzała również raporty po swoich wizytach w gettach w Białymstoku, Grodnie oraz na Śląsku.

Po wybuchu powstania warszawskiego walczyła w centralnej części getta. Wraz z innymi członkami dowództwa ŻOB przebywała w bunkrze przy ul. Miłej 18 podczas jego odkrycia przez niemieckie odziały pacyfikujące getto (8 maja 1943 r.). Kryjówka posiadała sześć wyjść na zewnątrz. Pięć z nich zostało odkrytych, przez szóste udało się zbiec nielicznej grupie osób. Była pośród nich Tosia. Pozostali w bunkrze działacze ŻOB podjęli dramatyczną decyzję o zbiorowym samobójstwie.  

W nocy z 8 maja na 9 maja grupa ok. 30 żydowskich bojowców przedostała się kanałami z ulicy Franciszkańskiej na ulicę Prostą. 10 maja dzięki przewodnictwu Symchy Ratajzera ps. „Kazik” oraz polskich kanalarzy udało im się wyjść na aryjską stronę. Podstawioną ciężarówką zbiegli do lasu w podwarszawskich Łomiankach.

Tosia powróciła do Warszawy po kilku dniach, by ukryć się wraz z innymi członkami Haszomer Hacair. Na kryjówkę wybrano fabrykę przy ulicy 11 Listopada 10 na Pradze. 24 maja w budynku wybuchł pożar. Według Heleny Rufeisen-Schüpper jego przyczyną był zapłon ichtiolu, który Tosia podgrzewała w celu wytworzenia maści na rany. Dwóm mężczyznom, Tosi Altman oraz Steni Sokółce udało się zbiec z kryjówki, lecz w pożarze śmierć poniosło aż osiem osób. Ciężko poparzone kobiety zostały schwytane przez granatową policję i wydane okupantowi. Zgodnie z niemieckim rozkazem przewiezione zostały do szpitala, lecz tam nie udzielono im odpowiedniej pomocy.  Obie zmarły w wyniku poniesionych ran. 

Tosia Altman została postanowieniem Prezydenta PRL z dnia 1 kwietnia 1948 odznaczona pośmiertnie za zasługi w walce konspiracyjnej Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. 

Opracowała: Aleksandra Karkowska-Rogińska 

Dowiedz się więcej:

Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001, s. 743. 

Baza danych Centrum Badań nad Zagładą Żydów