26.09.2024 / Aktualności, Centrum Fotografii, Działalność naukowa, Kultura online
Fotografia i…
Nagrania spotkań z osobami specjalizującymi się w badaniu fotografii oraz uznanymi twórcami i twórczyniami. Dyskusje dotyczą słów-kluczy istotnych dla fotografii i szeroko pojętej humanistyki.
Spotkania moderuje Kamila Dworniczak – historyczka sztuki. Adiunktka w Katedrze Teorii Sztuki IHS UW, gdzie prowadzi zajęcia z metodologii historii sztuki, historii fotografii oraz sztuki współczesnej. W swoich badaniach koncentruje się na fotografii reportażowej, problematyce intermedialnej i pisarstwie o sztuce. Autorka książki Rodzina człowiecza. Recepcja wystawy The Family of Man w Polsce a humanistyczny paradygmat fotografii (2021).
Dostępność: osoby z niepełnosprawnością słuchu, nagrania z tłumaczeniem na Polski Język Migowy
Fotografia i pamięć
Pamięć i fotografia są ze sobą ściśle splecione. Trudno wspominać bliskie osoby bez patrzenia na ich zdjęcia, nie jest też łatwo myśleć o minionych wydarzeniach, pomijając ich utrwalone dzięki fotografii obrazy. Wobec coraz większej liczby wizualnych bodźców nie jest jednak jasne, czy fotografia pomaga nam pamiętać, czy też może raczej służy wyobrażaniu sobie albo nawet zapominaniu. Obraz nie jest bowiem tym samym, co wydarzenie. Z drugiej strony fotografie bywają świadkami rozmaitych sytuacji albo są tymi dokumentami i przedmiotami, które nie pozwalają zapomnieć, zlekceważyć, unieważnić.
Jakie jest znaczenie fotografii w rozmaitych praktykach związanych z pamięcią? Przedmiotem zainteresowania spotkania są zarówno zdjęcia rodzinne, jak również te wizerunki wydarzeń historycznych, które z łatwością rozpoznajemy jako uczestników wspólnej historii.
Rozmowa z Magdaleną Saryusz-Wolską dotyczy pamiętania dzięki fotografiom i za ich pośrednictwem oraz ofensywy „pamięciologii”.
- Jaką rolę pełnią fotografie w naszych własnych wspomnieniach?
- Czy zdjęcia pomagają wspominać?
- Jaką rolę fotografia odgrywa w budowaniu zbiorowej pamięci i tożsamości?
- Czy pamiętanie poprzez fotografie może być niebezpieczne?
Fotografia, [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Joanna Kalicka, Warszawa 2014, s. 140-141
Georges Didi-Huberman, Obrazy mimo wszystko, tłum. Mai Kubiak Ho-Chi, Kraków 2012, s. 41-51
Dyrektorka Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie, związana też z Uniwersytetem Łódzkim. Zajmuje się pamięcią zbiorową i kulturową, historią wizualną i badaniami recepcji. Jest członkinią zarządu Memory Studies Association oraz licznych innych gremiów w Polsce i w Niemczech. Jej ostatnia książka Microhistories of Memory ukazała się w 2023 roku. Po polsku opublikowała m.in. Ikony normalizacji. Kultury wizualne Niemiec 1945-1949 (2014), Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach (2011), współredagowała także Modi Memorandi. Leksykon kultury pamięci (2014).
TRANSKRYPCJA: plik docx (46 KB), plik pdf (193 KB)
Fotografia i kolekcja
Kolekcja to zbiór przedmiotów, który kolekcjoner rozpoznaje jako wartościowe. Możemy zbierać spontanicznie albo metodycznie, nadawać kolekcji rozmaite znaczenia. Kolekcjonowanie służy nauce albo własnej przyjemności. Często przeradza się w obsesję. Czasami podnosi status kolekcjonera, który w oczach publiki staje się koneserem, innym razem jest skrzętnie ukrywaną namiętnością.
Fotografia to także intrygujący obiekt kolekcjonerski. Muzealne i prywatne zbiory zdjęć zyskują coraz większe znaczenie, ponieważ rośnie uznanie dla roli fotografii w kulturze. Liczba zdjęć jest jednak ogromna, są one także niezwykle różnorodne. Podczas spotkania przyjrzymy się rozmaitym podejściom do gromadzenia fotografii oraz rozważymy, czy samo fotografowanie może być kolekcjonowaniem świata.
Rozmowa z Maciejem Topolskim dotyczy kolekcjonowania albumów fotograficznych i bycia kolekcjonerem oraz kolekcji fotografii jako smakowania świata.
- Co to znaczy być kolekcjonerem fotografii, a co jej koneserem?
- Co sprawia, że zdjęcia są wartościowe dla kolekcjonera?
- Dlaczego zbieranie fotografii bywa kompulsywne?
- Czego mogą nas nauczyć kolekcje zdjęć?
Maciej Topolski, Troskliwe zmyślenia, Tygodnik Powszechny, 26.10.2020
Manfred Sommer, Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia, tłum. Jarosław Merecki, Warszawa 2004, s. 62-65, 83-87 [fragmenty rozdziału 3: Od odkrycia tego, co warte oglądania, do zbierania dzieł sztuki]
Pisarz, tłumacz, antropolog. Wydał tomy wierszy na koniec idą (2017, nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia) oraz LUXUS (2019). Za książkę prozatorską Niż (2020) otrzymał Nagrodę Krakowa Miasta Literatury UNESCO, był nominowany do Nagrody im. Witold Gombrowicza oraz Nagrody Conrada. Przełożył dwie książki Anne Carson: powieść wierszem Autobiografia czerwonego (2022) oraz zbiór Dekreacja. Poezja, eseje, opera (2024). Doktor nauk humanistycznych i kolekcjoner amatorskich albumów fotograficznych.
TRANSKRYPCJA: plik docx (46 KB), plik pdf (193 KB)
Fotografia i zmysły
Chociaż współcześni badacze znacznie poszerzyli repertuar właściwych człowiekowi zmysłów i podkreślają ich ważną formującą rolę, gwałtowne zmiany technologiczne wspierają raczej przekonanie, że dominującym zmysłem nowoczesnego człowieka jest wzrok. Fotografia jako ważna składowa masowej komunikacji zdaje się wspierać wzrokocentryzm zachodniej kultury.
Czy jednak możemy mówić o fotografii bez poznania roli innych zmysłów?
Spotkanie poświęcone rozważaniom związków fotografii z doświadczeniami zmysłowymi. Dyskusja zwraca uwagę na sensualny wymiar kontaktu odbiorcy z materialną odbitką, cielesny wymiar sytuacji robienia zdjęć. Kwestionuje rozumienie fotografii jako medium wspierającego wzrokocentryzm.
Rozmowa z Dorotą Łuczak dotyczy wielozmysłowego doświadczenia kontaktu z fotografiami, a także badania zmysłów za pomocą fotografii – w odniesieniu do badań percepcji wielozmysłowej i możliwości pobudzania zmysłów poprzez kontakt ze sztuką.
- Czy zapachy, dźwięki albo smaki mogą wpływać na to, jak widzimy fotografie?
- Jak zobaczyć obraz, gdy nie możemy posłużyć się wzrokiem?
- Czy nasze poruszanie się w przestrzeni ma znaczenie dla robienia i oglądania zdjęć?
- Czym jest okularocentryzm i czy fotografia ma z nim coś wspólnego?
Doktora historii sztuki, adiunkta w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, redaktorka czasopisma „Artium Quaestiones”. W swoich badaniach zajmuje się historią i teorią fotografii XX i XXI wieku. W 2018 roku opublikowała monografię Foto-oko. Wizja fotograficzna wobec okularocentryzmu w sztuce I połowy XX wieku (TAiWPN Universitas, Kraków 2018). Współautorka publikacji Polscy fotografowie, krytycy i teoretycy o fotografii 1839-1989. Antologia (UAP 2013) Autorka tekstów na temat fotografii nowoczesnej i współczesnej publikowanych między innymi na łamach „History of Photography”, „Artium Quaestiones”, „Sztuki i Dokumentacji”, „Porównań”, „Kwartalnika Fotografia” oraz w monografiach i katalogach wystaw. Stypendystka Corbridge Trust (Cambridge University), Rządu Francuskiego, Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Fundacji Lanckorońskich oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
TRANSKRYPCJA: plik pdf (318 KB), plik docx (45 KB)
Fotografia i autobiografia
O autobiografii możemy mówić nie tylko w kontekście pisania. Fotografowanie również może mieć charakter autobiograficzny, ponieważ na zdjęciach utrwalamy sytuacje, w których braliśmy udział. Autobiograficzność fotografii można rozumieć przede wszystkim jako wykonywanie autoportretu – prezentowanie swojego wizerunku, w którym najpełniej ujawnia się napięcie pomiędzy prawdą a kreacją, zasłanianiem a odsłanianiem swojego „ja”.
Fotograficzny gest autobiograficzny to także proces odkrywania siebie na archiwalnych fotografiach, których już nie pamiętamy. Album fotograficzny – rozumiany jako zbiór zdjęć rodzinnych, prywatnych, z podróży, stworzony do wspólnego oglądania i snucia opowieści o tym, co było – ma również potencjał autobiograficzny. Albumy czy fotograficzne dzienniki, stały się dla współczesnych artystów punktem wyjścia dla interwencyjnych operacji na materii (własnej) pamięci.
Rozmowa dotyczy znanych z historii autoportretom fotograficznym i fotografiom odwołującym się do biografii autorów, a także innych operacji na fotografii w kontekście autobiograficzności.
- Czy fotografia jest medium intymnym?
- Czy fotografia wchodzi w związek z tożsamością? Co to znaczy „być podobnym” do siebie?
- Czy wybieranie fotografii na wystawę czy do albumu to także gest autobiograficzny?
- Co mówi o nas praktykowanie selfie?
- Czy fotografowanie miejsc może być gestem autobiograficznym?
Fotograf, artysta wizualny, kurator. Zajmuje się głównie fotografią i wideo. Absolwent Instytutu Fotografii Kreatywnej na Uniwersytecie Śląskim w Opawie w Czechach oraz Filologii Hiszpańskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Od 2010 roku jest częścią kolektywu Sputnik Photos. Współprowadzi roczne warsztaty fotografii dokumentalnej Sputnik Photos Mentoring Programme oraz wykłada na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W ostatnich latach koncentruje się na skomplikowanych i bezwzględnych relacjach między człowiekiem, jego najbliższym otoczeniem i środowiskiem naturalnym. Nie szuka daleko – jego najnowsze prace koncentrują się na lokalnych problemach, takich jak konsekwencje przemysłu węglowego lub gospodarczego traktowania lasów, które mogą być również postrzegane uniwersalnie. Jest autorem książek fotograficznych: Brutal (2012), Koło miejsca / Elementarz (z Krzysztofem Siwczykiem, 2016), 11.41 (z Filipem Springerem, 2016). Jego prace były nagradzane w takich konkursach jak Magnum Expression Award, Mio Photo Award czy Fotograficzna Publikacja Roku.
TRANSKRYPCJA: plik docx
Fotografia i opowieść
„Opowieść” to z pozoru pojęcie spoza słownika terminów odnoszących do wizualności. A jednak obrazy, w tym fotografie, służą snuciu opowieści o przeszłości i teraźniejszości i o nas samych. Jakie opowieści wyłaniają się z poszczególnych fotografii? Co sprawia, że wiele fotografii może tworzyć przekonującą narrację?
Rozmowa ze współtwórcami – Nicolasem Grospierrem i Anną Topolską – Gabinetu Fotografii dotyczy m.in. kilku wybranych obiektów
- Jak wyglądał proces wyboru fotografii?
- Czy niektóre fotografie przemawiają do nas bardziej niż pozostałe?
- Czy archiwum to zbiór opowieści, czy dopiero na podstawie archiwum kreuje się historie?
- Kiedy fotografia jest opowieścią? Jakim opowieściom najczęściej towarzyszy?
- Jak opowiada fotograf, a jak odbiorca fotografii?
- Czy do opowiadania za pomocą fotografii potrzebne są słowa?
Istotnym wątkiem spotkania jest relacja pomiędzy obrazem fotograficznym a kontekstem, w którym jest sytuowany (zwłaszcza tekstem) i rozważania nad „gestem wyboru”, który jest udziałem zarówno fotografa, jak i widza w muzeum. Co widzimy, a czego nie?
Roland Barthes w tekście „Światło obrazu. Uwagi o fotografii” pisze o wpływie fotografii na obserwatora. W „Szachinszachu” Ryszard Kapuściński rozpoczyna swoją opowieść o Iranie od fotografii, których czytelnik nie widzi – opisuje je, przywołując kluczowe postaci i wydarzenia, ale ich nie pokazuje. Teksty Barthes’a i Kapuścińskiego mogą stać się punktem wyjścia do przemyślenia roli odbiorcy w procesie interpretowania obrazu fotograficznego.
Ryszard Kapuściński, Dagerotypy [w:] tegoż, Szachinszach, wyd. Warszawa 2016 [fragment, np. s. 21-31]
Roland Barthes, Światło obrazu, tłum. J. Trznadel, Warszawa 2008 [fragment, s. 32-40]
Nicolas Grospierre – fotograf architektury, artysta. Urodził się w Genewie. Dorastał we Francji; w Polsce mieszka od 1999 roku. Zanim zajął się fotografią, studiował nauki polityczne i socjologię w Paryżu i Londynie. Jako fotograf koncentruje się w swojej pracy na projektach dokumentalnych, z drugiej strony interesuje go również problematyka konceptualna. Jego prace dokumentalne często podejmują wątek pamięci zbiorowej i nadziei wiązanych z modernistyczną architekturą. Z drugiej strony w swoich konceptualnych pracach buduje sytuację gry prowadzonej z widzem. Nagrodzony Złotym Lwem na 11 Biennale Architektury w Wenecji w 2008 roku (razem z Kobasem Laksą), za wystawę Polskiego Pawilonu Hotel Polonia. Budynki Życie po życiu. Laureat Paszportu Polityki w 2012 r.
Anna Topolska – historyk, absolwentka Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, starszy kustosz Działu Opracowania Zbiorów Muzeum Warszawy. Zajmuje się historią Warszawy XIX i XX wieku, w szczególności zbiorami fotograficznymi. Autorka i współautorka wielu wystaw, artykułów i publikacji o tematyce warszawskiej.
Fotografia i podróż
Zarówno etnograficznemu opisywaniu świata, jak i turystyce towarzyszy fotografia. Według Susan Sontag „fotografia oznacza wielorakie zdobywanie świata”. Takimi zdobywcami byli pierwsi fotografowie, a także romantyczni bohaterowie wieku XX: fotoreporterzy.
Fotografia przybliża obce światy, inne kultury – ale także jest medium zapisu doświadczania miejsc, które znamy lub poznajemy zapośredniczone: w książkach czy wirtualnie.
Spotkanie dotyczy się m.in. zdjęć etnograficznych ze zbiorów muzealnych, prywatnych zdjęć z podróży, pocztówek i fotografii reportażowej. O fotografowaniu w rozmaitych kontekstach podróżniczych – od fotografii jako narzędzia rejestrującego, badawczego, wspierającego przekaz o danej kulturze czy miejscu, przez wypowiedź zaangażowaną (fotoreportaż) po dziennik – zapis subiektywnego dialogu z bliskim/Innym.
Rozmowa z Agnieszką Pajączkowską dotyczy doświadczenia podróżowania i eksplorowania za pomocą fotografii w odniesieniu do jej projektów (m.in. Wędrowny Zakład Fotograficzny).
- W jaki sposób fotografowanie podczas podróży różni się od oglądania fotografii z podróży?
- Czy obce miejsce/kulturę można lepiej rozumieć za pośrednictwem fotografii?
- Czy fotografie mogą być „wehikułami czasu”?
- Kim jest fotoreporter, a kim dokumentalista? Czy podróżowanie/fotografowanie może mieć wymiar krytyczny?
Kulturoznawczyni, badaczka historii codziennych praktyk fotograficznych, twórczyni projektów interdyscyplinarnych, fotograficznych i kulturalnych, autorka książek i tekstów, animatorka kultury, kuratorka, tutorka, absolwentka studiów doktoranckich w Instytucie Kultury Polskiej UW.
Autorka projektu i książki Wędrowny Zakład Fotograficzny (Wyd. Czarne, 2019, Nagroda im. Wiesława Kazaneckiego i Nagroda im. Beaty Pawlak oraz nominacja do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego i Nagrody im. Stanisława Barańczaka) oraz Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii (Wyd. Czarne, 2023). W podejmowanych działaniach łączy refleksję akademicką z praktyką twórczą i sztuką społeczną. Interesuje ją rzemieślnicza i użytkowa historia fotografii i jej związki z praktykami codziennymi, archiwami i lokalną historią. W 2015 i 2020 roku była stypendystką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w obszarze „Sztuki wizualne”. Od 2018 wchodzi w skład rady programowej Instytutu Fotografii Fort w Warszawie.
Współpracowała z Domem Spotkań z Historią w Warszawie nad wystawą fotografii Album rodzinny: SPOJRZENIA (wspólnie z Moniką Szewczyk-Wittek) oraz jest autorką wystawy Co widzisz? Patrzenie na archiwalne fotografie w Gdyni w Muzeum Miasta Gdyni.
Jako autorka działań i animatorka współpracowała m.in. z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę”, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Fundacją Archeologii Fotografii, Instytutem Fotografii Fort oraz Fundacją im. Zofii Rydet.
Publikowała m.in. w „Kontekstach”, „Zagładzie Żydów”, „Kulturze i Historii”, „Widoku”, „małej kulturze współczesnej”, „Res Publice”, „Dwutygodniku”, „Krytyce Politycznej”, „Widoku”, „Wysokich Obcasach”.
TRANSKRYPCJA: plik docx (55 KB), plik pdf (321 KB)
Fotografia i montaż
Słowo „montaż” wskazuje zarówno na technikę artystyczną używaną przez ruchy awangardowe, jak i oddaje doświadczenie nowoczesnego człowieka. Odnosili się do niego m. in. pionier polskiego fotomontażu, Mieczysław Szczuka, który pisał, że fotomontaż jest „epopeją nowoczesności” czy Debora Vogel, dla której fotomontaż miał być „odpowiednikiem literackiego gatunku reportażu”, a jego podstawą był „fakt”.
Czy fotografia powinna być rozumiana jako „fakt” czy raczej jako „fragment”, który może być podstawą narracji o świecie. Czy takie jej rozumienie pozwala inaczej spojrzeć na jej znaczenie jako źródła, świadectwa wizualnego? Na te pytania pozwoli odpowiedzieć odwołanie do genezy fotomontażu oraz ideowej wymowy gestów (artystycznych, badawczych) swobodnego zestawiania ze sobą z pozoru nie pasujących do siebie obrazów.
Spotkanie dotyczy m.in. fotografii Mosche Worobiejczyka i innych fotografii awangardowych, pocztówek ze zbiorów muzealnych; fotomontaży konstruktywistycznych, dadaistycznych i surrealistycznych.
O specyfice języka awangardy, nowoczesnym mieście i tożsamości w perspektywie „montażowego” przekraczania granic.
- Czy fotomontaż może „wiernie” oddawać rzeczywistość?
- Jak obrazy fotograficzne radzą sobie z dynamiką percepcji, zmysłowym doświadczaniem świata?
- Czy fotografia to także rzecz?
Debora Vogel, Powieść w montażach (fragmenty), [w:] Akacje kwitną. Montaże, tłum. K. Szymianiak, Kraków 2021, s. 129-138
Clément Chéroux, Introducing Werner Kühler. Wprowadzenie, [w:] tegoż, Wernakularne. Eseje z historii fotografii, tłum. Tomasz Swoboda, s. 9-25
Adiunkt w Katedrze Judaistyki w ramach programu Fuga NCN. Magisterium ukończyła na Uniwersytecie Warszawskim w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych. Doktorat obroniła na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych. Laureatka wielu nagród i stypendiów, m.in. stypendium Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców, YIVO Institute for Jewish Research, The Tokyo Foundation czy stypendium Instytutu Historii Żydów Polskich i Stosunków Izraelsko-Polskich (Tel Awiw). Za opracowanie pism Racheli Auerbach z getta warszawskiego otrzymała Nagrodę Historyczną „Polityki” 2016.
Od wielu lat wykłada język, literaturę i kulturę jidysz na seminariach i w szkołach letnich w Polsce i za granicą, m.in. we Francji, na Litwie, Ukrainie czy w Australii. Konsultantka m.in. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN czy Muzeum Sztuki w Łodzi. Współkuratorka wystawy Montaże. Debora Vogel i nowa legenda miasta (Muzeum Sztuki w Łodzi, 2017-2018).
Organizatorka i współorganizatorka konferencji krajowych i międzynarodowych, ostatnio Yiddishism: Mythologies and Iconographies (Żydowski Instytut Historyczny, 2015). Członkini Komisji Rewizyjnej Polskiego Towarzystwa Studiów Jidyszystycznych.
Jej zainteresowania naukowe obejmują nowoczesną literaturę jidysz, problematykę modernizmu i awangardy literaturę pisaną przez kobiety, a także historię i teorię polsko-żydowskich kontaktów kulturowych. Interesuje się też teorią i praktyką przekładu i politykami pamięci.
TRANSKRYPCJA: plik docx (65 KB), plik pdf (699 KB)
